De komst van kunstmatige intelligentie en machinevertaling haalt heel onze verhouding met vreemde talen overhoop. In hun eerste gezamenlijke publicatie publiceren onderzoekers uit 52 landen, waaronder de 27 lidstaten van de EU, uit het onderzoeksnetwerk ‘Language in the Human-Machine Era‘ (LITHME) hun toekomstverwachtingen. Dit deden ze om de impact van technologieën op taal en talenonderwijs te voorkomen, en zodat er voldoende verstandige politieke beslissingen op voorhand kunnen worden genomen.

Behoud van motivatie

Als je vroeger een opleiding in een taalkundig vreemde omgeving wilde volgen, moest je op zijn minst een basiskennis hebben van de lokale taal of je wensen met gebaren tonen. Maar nu volstaat het in je smartphone te praten waarna een app met machinevertaling de woorden in de lokale taal omzet.

“Deze vertaaltechnologie staat dan wel nog in haar kinderschoenen, is maar beperkt betrouwbaar en beperkt tot een relatief klein aantal talen, ze kan de volgende jaren wel eens een grote vooruitgang maken. In plaats van telefoon zullen we gebruikmaken van intelligente brillen en oortjes – waarvan nu al prototypes bestaan – die informatie en beelden rechtstreeks in onze ogen en oren tonen. Deze nieuwe draagbare toestellen zullen de grens tussen technologie en conversatie oplossen”, melden de onderzoekers.

“Als het gebruik van deze simultane vertaaltechnologie passief en voor iedereen toegankelijk wordt, met name aan de jongeren in scholen, dan moeten we de manier veranderen waarop talen worden onderwezen, en vooral inzetten op motivatie. Als leerlingen van ongeacht welk niveau weten dat een machine het werk kan doen, ook al is het niet perfect, zullen ze dan nog gemotiveerd zijn om talen te leren?”, merkt Fanny Meunier op. Zij is professor aan het Institut langage et communication van de UCLouvain en ondervoorzitter van de werkgroep LITHME voor het leren en onderwijzen van talen.

Manipulaties dwarsbomen

“In de toekomst moet het onderwijs ook culturele, interculturele, relationele aspecten bevatten waar de machines geen weet van hebben. De plaats van de onderwijzer zal verschillen, maar belangrijker zijn dan nu. Hij moet bij het onderwijzen met name aandacht hebben voor manipulaties. Want als we niet meer in staat zijn te weten of een vertaling correct is of niet, kunnen we schapen worden. We moeten dus vreemde talen blijven onderwijzen, maar ook de kritische perceptie om te zien of de vertaling correct is. En om te weten of een vertaling correct is, moet je de taal in kwestie bijzonder goed kennen”, zegt Meunier.

Zullen de kinderen van de toekomst meertalig zijn? “Ik hoop het. In het kader van een overgang naar meertaligheid met behulp van robots die ervoor zorgen dat we niet alles moeten onthouden, kunnen ze een beroep doen op de kennis die ze van verschillende talen zullen hebben om een andere taal te kunnen begrijpen.”

De frequentie bepaalt de norm

Voor kunstmatige intelligentie (AI) heten de meetnormen statistiek en frequentie. Hoe vaker een woord terugkomt, hoe meer het als de norm wordt beschouwd.

Als bijvoorbeeld de bevolking massaal een grammaticale fout maakt (bv. ‘van zodra’) die zich massaal onder de bevolking zou verdelen, wordt het in de ogen van de kunstmatige intelligentie de norm. Zo verdwijnt de nochtans grammaticaal correcte vorm (‘zodra’) in de vergeetput.

Moeten we er in de nabije toekomst voor vrezen dat spelling, syntax en grammatica vergaan? “Talen hebben altijd een evolutie doorgemaakt, ook vóór de komst van de machines. Zo is in het Engels het gebruik van ‘shall’ (I shall/You will) in de laatste twintig jaar sterk afgenomen, zodat dit hulpwerkwoord in de eerste persoon verouderd is geworden. Als we onze taal in de toekomst niet al te erg willen veranderen, moeten we erop letten dat we ze ons niet laten opleggen door een kunstmatige intelligentie en dat de mens wel degelijk centraal blijft staan”, verklaart Meunier.

Risico op verarming van de talen

De technologische ontwikkelingen van de laatste decennia hebben gezorgd voor een ‘feedbacklus’: de technologie beïnvloedt voortaan de menselijke taal. Zo schrijven grote ondernemingen teksten met uitsluitend machinevertaling in gedachten.

“Deze procedure, die we kennen onder de naam ‘pre-editing’, bestaat uit het opstellen van een tekst volgens een reeks regels die ervoor zorgen dat de tekst gemakkelijk via machinevertaling kan worden vertaald en waarbij slechts minimale post-editing nodig is”, leggen de onderzoekers in het rapport uit. “Dat betekent bijvoorbeeld dat er eenvoudige en korte zinnen worden gebruikt, met zo min mogelijk uitdrukkingen en culturele verwijzingen, dat er herhalingen zijn, enz.”

Zo hebben bedrijven voor taalkundige technologie onlangs hun schrijvers aangemoedigd om een beheerste taal te gebruiken. Tegelijkertijd stelt kunstmatige intelligentie standaardantwoorden voor aan veel gestelde vragen en schrijft ze op gestandaardiseerde wijze de eerste lijnen van een antwoord op een e-mail voor.

Kan AI leiden tot een vereenvoudiging van de taal, tot een daling van het aantal gebruikte woorden en uiteindelijk tot een beperking van nuanceringen en ideeën waarin men in staat is zich uit te drukken? “Wanneer we een taal leren, kan het nuttig zijn dat een kunstmatige intelligentie op geautomatiseerde wijze een reeks mogelijke antwoorden op een vraag voorstelt – dan moet je nog de juiste kiezen! Niettemin is de verarming van talen een groot risico. Evenals het verlies aan creativiteit, want deze robots zijn weinig creatief. Geconfronteerd met een normalisering die gevaarlijk kan zijn, ben ik ervan overtuigd dat de taalonderwijzers in de toekomst nog een grotere rol zullen spelen dan voorheen”, besluit Meunier.

(bron: Daily Science)