Frans president Macron heeft een boontje voor franglais, het overmatig mengen van Engelse woorden in de Franse taal. De elite smult er dan misschien wel van, voor de meeste Fransen maakt hij een karikatuur van de eigen taal.

Op 5 april 2018 was het opnieuw zover. In een toespraak maakte hij heel wat landgenoten kwaad met deze zin:

La démocratie est le système le plus bottom up de la terre.

Met bottom up bedoelde hij inclusief, niet-elitair, participerend. Daar bestaat in het Frans ook een term voor: démocratie ascendante. Maar in de plaats daarvan verkoos hij het Engelse woord te gebruiken.

Nu komen er wel meer Engelse woorden voor in het Frans, net zoals in het Nederlands. Denk maar aan blockbuster en bestsellers. Om cool over te komen, ‘vertaalt’ de filmindustrie vaak Engelse filmtitels maar maken daarbij gebruik van een andere Engelse zin die transparanter is. Zo werd Silver Linings Playbook omgevormd tot Happiness Therapy.

Maar voor vele Fransen is bottom up behoorlijk verwarrend. Misschien maakt hij een grapje en bedoelde hij bottoms up (‘cul sec’ in het Frans). In ieder geval vreemd voor iemand die kort daarvoor nog een groot plan had gelanceerd om de Franse taal te promoten. De kritiek was er ook naar. Bernard Pivot, een fervent verdediger van de Franse taal, tweette dat “deze zin de Franssprekende democratie devalueert”.

De Franse ambassadeur bij de VN verdedigde Macron dan weer. Hij verklaarde dat ‘bottom up’ dan wel geen echt Frans was, het is net als weekend, rugby, football enz.
Hij gaat daarbij echter voorbij aan het feit dat er voor die woorden nagenoeg geen Frans alternatief bestaat (niemand gebruikt nog fin de semaine) of dat die woorden trendy zijn (het is hipper om cool te zeggen dan sympa). Maar bottom up zou nooit in een dagelijks gesprek voorkomen. De dunne lijn tussen de bekende Engelse woorden uit de popcultuur en de woorden die uit het managementjargon komen, zoals brainstorming of updater, is nu wel overschreden.

Macron heeft nooit een geheim gemaakt van zijn voorliefde voor franglais. De vrijwilligers die bij zijn campagne hielpen waren les helpers en velen in la team présidentielle noemden hem le boss. En geef toe, het is verfrissend dat de Fransen eindelijk eens een president hebben die Engelse woorden correct uitspreekt, waarin François Hollande en Nicolas Sarkozy jammerlijk faalden.

Maar Macron overdrijft. Zijn overmatig gebruik van het Engels, zijn wens voor een économie disruptive en een start-up nation scheurt tegen de karikatuur aan. En dus werd bottom up al snel tegen hem gebruikt: “stakingen zijn de meest bottom up manier om gehoord te worden”, grapte iemand die de stakingen in de Franse openbare sector steunde. “Decreten zijn heel bottom up”, schreef iemand anders die daarmee de neiging van de regering om wetten via decreten uit te vaardigen bekritiseerde, zoals de arbeidshervormingswet van afgelopen herfst.

Om de woorden van Macron te kunnen bekritiseren, moet je hem natuurlijk eerst begrijpen. Bottom up is dan wel niet meteen een probleem voor marketingbedrijven die sowieso al geen normale (laat staan correcte) taal beheersen, de gewone man in de straat begrijpt er geen snars van. En zo lang hij dat niet doorheeft, bereikt de president niet al zijn onderdanen. Dat hij dus snel maar weer Frans praat.