Als er een volk en een taal is waarover al talloze pseudowetenschappelijke theorieën zijn verkondigd, zijn het wel de Basken en het Baskisch. Heel lang was het een raadsel waar dit volk met zijn o zo aparte taaltje vandaan kwam. Tot in 2015 DNA-onderzoek het verlossende antwoord gaf.

Maar eerst een overzichtje van diverse pseudowetenschappelijke theorieën over de Basken.

De Litouws-Amerikaanse archeologe Marija Gimbutas kwam halverwege vorige eeuw tot de beslissing dat het Baskisch duidelijk verwant is met de uitgestorven Pictische en Etruskische talen, hoewel die vergelijking al een halve eeuw eerder was verworpen. Ze wilde aantonen dat Baskisch een overblijfsel was van een “oude Europese cultuur”.

Baskisch werd ook een hele tijd verwant aan Kaukasische talen, met name het Georgisch, geacht. Nederlands linguïst Hugo Schuchardt gaf in een dissertatie in 1913 parallellen aan tussen beide talen. Andere linguïsten volgden hem en tot de jaren zestig was het een bijzonder populaire theorie. De voornaamste basis voor deze theorie was, zoals zo vaak, gelijkenissen tussen woorden. Maar er zijn een veertigtal Kaukasische talen, dus is het geen toeval dat er enkele gelijkenissen zijn gevonden. Dat zou ook het geval geweest zijn met andere talengroepen.

Linguïst Jaime Martín besloot na twaalf jaar onderzoek dat de Basken afkomstig zijn van de Dogon in Mali. Nu is dat een volk waar al andere pseudowetenschappelijke theorieën over bestonden. En ja hoor, ook hij vond Baskische woorden die verdacht veel leken op woorden in de Dogontaal. Ook andere onderzoekers hebben het Baskisch al aan Afrikaanse talen gekoppeld. Maar geen van hen kwam ooit met overtuigende bewijzen.

Nog andere pseudowetenschappers koppelen het Baskisch aan het Japans, het Ainu of nog andere talen. Je kunt het zo gek niet bedenken.

Maar waar komen ze dan wel vandaan?

In 2015 werd DNA-onderzoek verricht waarbij het DNA van Basken werd vergeleken met dat van bewaarde lijken uit het stenen tijdperk in Noord-Spanje en de verwantschap was heel duidelijk. Het hele onderzoek leidde tot de volgende huidige theorie: zo’n 7000 jaar geleden kwamen migranten uit het Nabije Oosten en vestigden zich over heel Europa waar ze zich met lokale jagers vermengden. De Basken zijn het resultaat van die vermenging (wat eerdere theorieën als zouden de Basken eigenlijk die oorspronkelijke jagers zijn tegenspreekt).

Tussen 3000 en 5000 jaar geleden, in het bronzen tijdperk, was er een tweede golf van migranten die uit het steppegebied kwamen. Zij verspreidden zich vooral in Noord- en Centraal-Europa, minder in het zuiden. Daarbij is het belangrijk dat de Basken in een bosrijk en moeilijk toegankelijk gebied leefden met nauwelijke verleidelijke grondstoffen. Eventuele indringers hadden geen reden om dat gebied te veroveren. Op die manier konden de Basken duizenden jaren lang geïsoleerd en zonder invloed van buitenaf leven. Terwijl de andere pre-Indo-Europese talen verdwenen, bleef het Baskisch bestaan.

Ook de west-Ierse bevolking is DNA-gewijs sterk verwant is aan diezelfde pre-Indo-Europese volkeren, wat met bovenstaande theorie ook perfect kan worden verklaard. Maar in tegenstelling tot de Basken konden ze hun pre-Indo-Europese taal niet behouden.

Het Baskisch is dus niet langer een mysterie. Bovendien hebben we dankzij het Baskisch een idee over hoe onze taal er had kunnen uitzien, mocht de tweede migratiegolf niet zijn gebeurd.