In november 2020 voerde een lokale krant uit Guangzhou een eenvoudige test uit om na te gaan hoe goed de lokale bewoners het Kantonees machtig waren. Journalisten vroegen aan mensen in de straat om een reeks Kantonese woorden uit te spreken.

Hoewel de test bestond uit woorden die in de basisschool worden aangeleerd, zoals ‘potlood’, hadden maar weinig mensen het bij de eerste poging juist. In de stad die ooit Canton heette en waar de taal afkomstig van was, bleek de kennis toch niet zo echt goed.

In 2017 deed een onafhankelijk nieuwszender hetzelfde: ze stelden willekeurige voetgangers vragen over het Kantonees. Een door de zender geïnterviewde vrouw mopperde: “Ik ben van Guangzhou maar ik spreek geen Kantonees.” Toen haar werd gevraagd of ze Kantonees wilde leren, schudde ze het hoofd.

Voor de Guangfu, die vooral in de zuidelijke provincie Guangdong, Hong Kong en omgeving leven, is Kantonees meer dan louter een taal. Het is een belangrijk beginsel van hun cultuur en geschiedenis, en bepaalt hun identiteit.

Maar zulke tests en interviews wijzen op een verandering. Steeds minder mensen die in Guangdong geboren zijn, spreken de taal omdat er geen Kantoneessprekende omgeving is. Meer nog, sommigen zijn heel terughoudend om met de taal in aanraking te komen.

Naarmate Mandarijn aan populariteit wint doordat de overheid taalkundige eenheid promoot, zijn dialecten en talen in China tot op zekere hoogte in crisis. Kantonees – met miljoenen sprekers – dat door voorstanders van andere dialecten en talen als veilig wordt beschouwd, is daarop geen uitzondering.

Kruispunt

Volgens een onderzoek uit 2019 spreken wereldwijd bijna 120 miljoen mensen Kantonees. Van de naar schatting 100 miljoen mensen in de provincie Guangdong spreken er ongeveer 67 miljoen Kantonees.

Buiten Guangdong zijn er 33 miljoen sprekers in de autonome regio Guangxi Zhuang, Hong Kong en Macao, naast nog eens zeven miljoen sprekers wereldwijd in de Chinese diaspora.

Wetenschappers Shan Yunming en Li Sheng schreven in een paper uit 2018 over taalgedrag en de Kantonese identiteit dat meer dan de helft van de respondenten in Guangdong pessimistisch waren over de toekomst van het Kantonees. Jongere mensen waren meer bezorgd over de achteruitgang dan mensen van middelbare leeftijd.

Uit het paper blijkt dat hoewel 90% van de mensen in Guangzhou tweetalig zijn, Mandarijn en Kantonees, de eerste taal zwaar dominant is als onderwijstaal in scholen.

Net als Xiao Min, die in het vierde leerjaar zit, maar in Guangzhou opgroeide en voornamelijk Mandarijn spreekt. Van de ongeveer 30 leerlingen in haar klas, zijn er maar enkelen die Kantonees spreken.

Hoewel de school van Xiao jaarlijks optredens in het Kantonees houdt, waar alle leerlingen aan moeten deelnemen, had ze nooit interesse om Kantonees te leren, eenvoudigweg wegens het beperkte aantal dagelijkse gelegenheden om de taal te spreken.

Tweelingsbroers Honghong en Jianjian zijn geboren in Foshan en zitten in het tweede leerjaar. Maar omdat ze op school hoofdzakelijk Mandarijn gebruiken, spreken ze alleen enkele Kantonese zinnen met hun grootmoeder, die geen Mandarijn begrijpt.

“Ze worden nu vooral aan Mandarijn blootgesteld”, zegt hun moeder. “Misschien spreken ze over enkele jaren helemaal geen Kantonees meer.”

Te midden het gebrek aan interesse in het Kantonees bij de jongere generatie is Cheng Jing een uitzondering. Deze leerling uit het vijfde leerjaar is geboren in de provincie Guangxi, een regio met heel wat dialecten, voordat hij meer dan zes jaar geleden met zijn ouders naar Guangzhou verhuisde.

Zijn gezin leeft in een streek waar Kantonees dominant is, hoewel Cheng voornamelijk Mandarijn spreekt. Maar hij heeft beslist om Kantonees te leren, want anders zou het behoorlijk moeilijk zijn om met zijn familie in zijn geboortestreek te praten die geen Mandarijn spreekt.

Achteruitgang

In 1956 voerde China een beleid in om het Mandarijn te promoten. Volgens het ministerie van Onderwijs bedroeg de penetratiegraad van het Mandarijn 80,72% in september 2020.

In de jaren zeventig leidden de hervormingen en opendeurpolitiek van de regering tot grootschalige migratie en kwamen mensen uit verschillende regio’s veel vaker met elkaar in contact. Met zijn grote bevolking, meerdere bevolkingsgroepen, talen en dialecten moest China een gemeenschappelijke taal promoten voor een betere communicatie.

In 1992 kondigde de provincie Guangdong aan dat het op Mandarijn zou overschakelen. Sindsdien hebben gemeenten en onderwijsinstellingen in Guangzhou Kantonees geleidelijk door Mandarijn vervangen.

Artikel 10 van de Wet op de standaard gesproken en geschreven Chinese taal, formeel ingevoerd op 1 januari 2001, zegt het volgende: “Putonghua (‘gemeenschappelijke taal’) en de gestandaardiseerde Chinese tekens moeten worden gebruikt als de basistaal in onderwijs in scholen en andere onderwijsinstellingen, tenzij de wetten anders voorzien.”

Sommige lagere en middelbare scholen hebben andere talen zelfs verboden op de schoolterreinen.

In oktober 2018 kregen ouders van leerlingen van een basisschool in het Liwan-district van Guangzhou een tekstbericht van de school. Daarin stond: “Om leerkrachten en leerlingen de liefde voor de nationale taal van China bij te brengen, worden alle leerkrachten en leerlingen gevraagd om vanaf volgende week op de schoolterreinen standaard Mandarijn te spreken, en geen dialecten, niet-standaard uitspraak of intonatie te gebruiken. Mandarijn moet worden gesproken op de speelplaatsen, in het klaslokaal en in naschoolse communicatie.”

Vele ouders voelden zich ongemakkelijk bij het bericht en sommigen dienden officieel klacht in. Het onderwijsbureau van het Liwan-district liet studenten vervolgens toe om na school in hun eigen dialect of taal te spreken.

De aanhoudende promotie van Mandarijn leidde tot onverwachte gevolgen: het geleidelijk verdwijnen van Kantonees slang, wat beknopter is, levendige beelden oproept en vaak zijn oorsprong vindt in de Kantonese geschiedenis en culturele gebruiken.

“Soms begrijpen de kinderen zelfs geen Kantonees slang, zodat ze Mandarijn en Engels moeten gebruiken”, zegt de moeder van tweeling Honghong en Jianjian. “Ze kunnen Japanse en Engelse liedjes zingen, maar hebben last met het zingen van Kantonese nummers.”

Han Xiaoying, een student in het derde jaar van de universiteit, leeft al sinds haar kindertijd in Foshan. Hoewel ze vloeiend Kantonees spreekt, is ze niet vertrouwd met het slang. “Mijn kamergenoten waren verrast dat ik hun slang niet begreep”, zegt ze. Ze voelde zich daardoor niet op haar plaats, maar door hen uitleg te vragen, begint ze de Kantonese cultuur beter te begrijpen.

Het gebrek aan nieuwe culturele input in het Kantonees heeft ook niet geholpen. Neem bijvoorbeeld het gouden tijdperk van Kantonees in de jaren 1980 en 1990, toen nieuw talent en sterren de Kantonese cultuur stimuleerden: van de muzikale voorlopers als Sam Hui, George Lam, Alan Tam, Leslie Cheung, Anita Mui en de band Beyond, tot megasterren als de “Four Heavenly Kings” (Jacky Cheung, Andy Lau, Leon Lai en Aaron Kwok), Faye Wong en Sammi Cheng, die allemaal in de vroege jaren 1990 succes kenden, gevolgd door nieuw muzikaal talent als Eason Chan en Nicholas Tse, later in dat decennium.

Maar tegen het begin van het nieuwe millennium zorgde de aanhoudende economische ontwikkeling van het Chinese vasteland ervoor dat heel wat jonge creatievelingen naar het noorden van het land trokken en de oudere bevolking in het zuiden langzaam uitstierf, wat tot een leegte in creatieve content leidde.

Samen met de verbeterde kwaliteit van de kunst en cultuur van het vasteland, de populariteit van de Taiwanese cultuur en de sterke invloed van Europese, Amerikaanse, Japanse en Zuid-Koreaanse soft power, verloren de Kantonese muziek, films en televisieprogramma’s aan invloed zodat de nieuwe generatie minder aandacht aan het Kantonees besteedde.

Heropleving

Kantonees kan worden teruggevoerd tot het koninkrijk Nanyue (204-111 vóór onze tijdrekening) in de zuidelijke regio Lingnan. In het algemeen verwijst de term naar de taal die gesproken werd in Lingnan, wat niet alleen Guangdong, maar ook Guangxi, Hainan, Hong Kong en Macau omvatte.

De taal heeft haar oorsprong in de Yayan-taal ten noorden van de centrale vlakten, die zich tijdens de Qin- en Handynastieën naar de regio’s Guangdong en Guangxi verspreidde en daar samensmolt met de oude taal in het gebied. Kantonees wordt dus al meer dan 2200 jaar gesproken.

In een paper uit 2017 schreef wetenschapper Guo: “Taaloverdracht is altijd al een wereldwijd probleem geweest.” Dit is vooral het geval voor plaatselijke dialecten. Terwijl Mandarijn steeds dominanter wordt in het leven van de mensen van Guangfu, wordt het Kantonees kleiner.

Om de groeiende kloof in de regio’s waar de taal meer voorkwam te overbruggen, begonnen heel wat gezinnen meer nadruk te leggen op het creëren van een Kantonese omgeving voor hun kinderen.

Toen ze twintig was, sprak Lin uit Foshan Kantonees met haar familie. Maar als kind besteedden haar ouders niet veel aandacht aan een opvoeding in Mandarijn. De zaken veranderden toen de zus van Lin in 2005 werd geboren. Toen haar zus in 2012 aan de lagere school startte, vond ze het moeilijk om tussen Mandarijn en Kantonees te schakelen door het overwicht van Mandarijn in de school en bij haar klasgenoten.

“Toen mijn ouders merkten dat ze niet eenvoudig kon schakelen, vroegen ze haar om meer Kantonees te praten. Nu spreekt ze heel vloeiend Kantonees met ons”, zegt Lin.

Niet alleen gezinnen maar ook enkele scholen zijn begonnen met lessen Kantonees of verwante activiteiten.

In november 2020 bood de afdeling Shuiyin Road van de middelbare school van Zhixin Kantonees aan als keuzevak. Leerkrachten gaven kennis door via situatiedialogen en legden systematisch de basis van de taal uit, zoals de Romeinse letters voor Kantonees, de woordenschat en grammatica. Het aanleren gebeurt ook aan de hand van Kantonese liedjes en gedubde tekenfilms.

Het keuzevak Kantonees bleek heel populair. Plaatselijke studenten verbeterden er niet alleen hun kennis van de plaatselijke taal mee, ook leerlingen van elders begrijpen nu beter Kantonees.

In september 2020 riep de basisschool van de South China Normal University donderdag uit als ‘dag van het Kantonees’. Het is de bedoeling om leerkrachten en leerlingen een beter begrip van de cultuur bij te brengen via een reeks activiteiten.

Daarmee hoopt men de leerlingen zich meer bewust te maken van hun taalkundige erfdeel zodat ze dit ontastbare culturele handelsmerk leren waarderen, behouden en overdragen.

Ondertussen zenden de universiteiten van Jinan en Guangzhou en de sportuniversiteit van Guangzhou alle grote sportwedstrijden in het Kantonees uit.

Op 2 juni 2021 gaf het ministerie van Onderwijs een rapport vrij over de taalkundige demografie in het gebied Guangdong-Hong Kong-Macao Greater Bay.

Uit het verslag blijkt dat Shenzhen, Guangzhou en andere steden in de Pearl River Delta-regio niet alleen de kennis van Mandarijn moesten verbeteren, maar ook aandacht moesten hebben voor de rol van Kantonees en andere Chinese talen in het overbrengen van de regionale cultuur.

In oktober 2019 werd in het Panyu-district van Guangzhou een opleiding Kantonees gegeven om nieuwkomers te helpen bij hun integratie; en in juli 2021 hield de migrantendienst van de stad een livestream over de Kantonese cultuur en leefgewoonten in Guangdong.

Ondertussen maken plaatselijke sprekers in de kunst- en cultuurwereld gebruik van Kantonees om nieuw materiaal te produceren, zodat de verspreiding van de taal toeneemt.

Guangzhou Zibuyu Troupe is een plaatselijke onafhankelijke theatergroep die optredens in het Kantonees geven. Begin 2017 werd ze op de Guangfu Temple-beurs benoemd tot “Woordvoerder van de Kantonese cultuur”, dankzij een Kantonees optreden dat traditioneel gezang en gesproken storytelling op een ritmische beat combineert.

Via multimedia wordt er nu Kantonese inhoud van hogere kwaliteit geproduceerd. In de Kantonese taal zijn vooral de stand-upcomedyshows van Dayo Wong bekend, net als de Kantonese video’s op grote socialemediaplatforms, de uiterst innovatieve Kantonese operafilm “White Snake”, maar ook de virale “Tea Break Brother” met bekende mensen die iedereen elke dag in het Kantonees eraan herinneren: “Het is 15 uur, drink een kopje thee!”

Uit de populariteit van deze shows en content blijkt dat de Kantonese cultuur heropleeft. De diverse plaatselijke dialecten en talen van China vormen elk met hun eigen unieke kenmerken een breed en verregaand taalsysteem en geven mensen een sterk gevoel van identiteit en ergens toe te horen.

In een rapport over de taken van de taalhervorming in 1958 schreef eerste minister Zhou Enlai: “We promoten het Mandarijn om de muren tussen dialecten af te breken, niet om dialecten te verbieden of te vernietigen.”

De boodschap blijft actueel: Mandarijn en andere plaatselijke talen en dialecten kunnen en moeten naast elkaar bestaan.

(bron: http://www.sixthtone.com)