Bijna 6000 personen die tot Mexicaanse inheemse bevolkingsgroepen behoren, zitten in de gevangenis zonder toegang tot een tolk. 99% heeft zijn proces achter de tralies doorgebracht, zonder veroordeling.

Toen Felipa de Jesús Segundo veroordeeld werd tot 50 jaar wegens moord, moest zij aan het eind van de zitting aan haar dochter vragen wat er gebeurd was: “Schuldig aan moord, mama”, zei Teresa, die een geïmproviseerde tolk was geworden. Felipa, een 60-jarige inheemse Mazahua-vrouw, hoorde een paar maanden geleden van haar veroordeling nadat ze sinds 2017 achter de tralies zat. Ze ging de gevangenis van Almoloya de Juárez (staat Mexico) binnen zonder Spaans te spreken en zonder toegang tot een tolk. Toen ze de uitspraak hoorde, kon ze haar ogen niet geloven. Ze werd door haar buren geslagen en zwaar verwond, en beschuldigd van een moord die ze niet heeft begaan.

Felipa is niet de enige. Haar geval is een druppel in de oceaan van onrechtvaardigheid in het Mexicaanse strafsysteem, die Gerardo Martínez, van het Centro Profesional Indígena de Asesoría, Defensa y Traducción, zonder eufemismen benoemt: “Het is institutioneel racisme”. De cijfers geven slechts het topje weer van een endemisch probleem. In Mexico zitten 7011 personen van inheemse volkeren in de gevangenis. 85,2% van hen (bijna 6000) had geen toegang tot een tolk. Volgens gegevens van het Nationaal Instituut voor Geografie en Statistiek (Inegi) en het Ministerie van Veiligheid zitten drie op de tien gevangenen zonder straf – die in het beste geval over ongeveer zes jaar zal worden uitgesproken.

Volgens het Nationaal Onderzoek 2016 van personen die van hun vrijheid zijn beroofd, belandt 99% van de gedetineerden in voorlopige hechtenis. Met andere woorden, vrijwel alle gearresteerde inheemse personen brengen hun proces in de gevangenis door zonder te zijn veroordeeld. Verenigingen zoals Asílegal hebben gevallen gedocumenteerd van wel 20 jaar zonder veroordeling. José Luis Gutiérrez, directeur-generaal van de organisatie, is categorisch: “De autoriteiten verwachten dat zij Spaans leren om het proces te versnellen”.

Pedro Gatica leerde Spaans achter de tralies. Hij werd gearresteerd in 1999, beschuldigd van moord toen hij 16 jaar oud was. De rechter sprak hem 12 jaar later vrij. Het was voor hem altijd een utopie dat iemand naar hem toe zou komen en alles voor hem zou vertalen tijdens zijn proces. Momenteel zijn er slechts 662 gecertificeerde tolken voor inheemse talen: één voor elke 10 gedetineerden.

María López Guzmán, van de Organisatie van Vertalers, Tolken en Beheerders van Inheemse Talen (Otigli), klaagt dat er geen fatsoenlijke voorwaarden zijn voor tolken: “Wij hebben ook te maken met racistische gebeurtenissen Er zijn rechters die ons niet geloven wanneer we tolken. En het is duidelijk dat we hier ook niet van kunnen leven.” Professionals zoals zij hebben vaak twee of meer banen om de eindjes aan elkaar te knopen. Voor elke vertaling vragen zij gemiddeld vijf minimumlonen – 616 pesos, ongeveer 31 dollar – aan honoraria. Dit betekent dat ze het als een bijbaantje doen, zonder sociale zekerheid en dat ze het geld vaak pas een jaar later ontvangen. In Otigli zijn er bijvoorbeeld sinds 2018 achterstallige betalingen van de Federale Raad voor Justitie (het bestuursorgaan van de rechters).

Misbruik van voorlopige hechtenis

De ngo’s zijn het erover eens dat een van de grootste excessen tegen inheemse volkeren het misbruik van voorlopige hechtenis is. De straf kan worden toegepast bij ernstige misdrijven zoals ontvoering, moord of beroving met geweld. Maar de 63-jarige Dominga González, een Nahua, wist hier niets van. Zij herinnert zich alleen dat zij uit alle macht bad om niet te sterven voordat zij in de gevangenis aankwam.

González werd in 2007 gearresteerd in haar geboorteplaats San Pedro Tlanixco (deelstaat Mexico). Ze werd ervan beschuldigd een Spaanse zakenman te hebben vermoord met wie haar gemeenschap een conflict had over een rivierconcessie. Ze bracht tien jaar in de gevangenis door tot ze werd veroordeeld. Ze werd gedwongen documenten te ondertekenen ondanks haar analfabetisme. Ze had geen toegang tot een tolk en sliep op de grond. Maar de eerste minuten waren het moeilijkst: “De politieagenten brachten me naar een heel lelijke kamer. Ze dreigden me dat als ik niet zou praten, ze me zouden verkrachten“, herinnert de activiste zich, die na 12 jaar in de gevangenis in 2019 werd vrijgesproken wegens procedurefouten.

Bekentenissen die zijn verkregen door bedrog of marteling zijn een ander kankergezwel van het systeem. Net als die van González heeft de Nationale Mensenrechtencommissie tussen 2006 en 2018 bijna 10.000 soortgelijke klachten gedocumenteerd. Volgens Antonio Lara van het Zeferino Ladrillero Centrum voor de rechten van de mens is er sprake van een zeer duidelijke ‘klassenvooringenomenheid’ in de manier waarop verdachten worden behandeld.

Maar het is niet alleen de behandeling die vernederend is, maar ook de aanklachten, die vaak aan het belachelijke grenzen. Lara’s organisatie heeft gevallen gedocumenteerd van inheemse mensen die in voorlopige hechtenis zijn genomen voor de diefstal van bedragen als 80 pesos (nog geen 4 euro): “Wat de rechtbanken doen met de mensen uit de lagere klassen, is hen veroordelen, zelfs zonder bewijs, alleen maar om de indruk te wekken dat de misdaad wordt bestreden”, zegt ze. Deze manier waarop rechters zich op de borst kloppen, is volgens de verdediger van de rechten van inheemse mensen dé manier waarop justitie een ongemakkelijke realiteit onder het tapijt probeert te vegen: volgens officiële cijfers blijft in Mexico 98% van de misdaden onbestraft.

Vaak heeft een aanklager alleen een tenlastelegging nodig als voldoende bewijs om iemand aan te klagen. Dat was ook het geval bij Felipa de Jesús. Teresa Mondragón, haar dochter, herinnert zich nog pijnlijk het telefoontje van haar broer Rodrigo in de vroege ochtend van 16 september 2017. Haar moeder was met stenen geslagen door ongeveer 10 dorpelingen uit San Diego Suchitepec (gemeente Villa Victoria, Staat Mexico), die haar probeerden op te hangen met haar sjaal. “We brachten haar de volgende dag naar een dokter. En we dienden een klacht in”, zegt ze aan de telefoon.

De groep die De Jesús aanviel, had het gezin aangevallen nadat zij met enkele glazen te veel op in de buurt waren aangekomen. Het gebeurde op Onafhankelijkheidsdag. Drie van haar kinderen verdedigden haar en er brak een handgemeen uit waarbij ze zwaargewond raakte. Een van de aanvallers stierf de volgende dag. Binnen de twee weken gelastte de rechter de arrestatie van Felipa de Jesús, haar man Vidal, 59, en Rodrigo, die niet eens in het dorp was toen het allemaal gebeurde. Tot op de dag van vandaag vraagt Felipa aan Teresa wanneer ze naar huis komt. Haar dochter, 40, heeft elke dag meer moeite om de situatie te begrijpen: “Ik begrijp ook niet wat er aan de hand is”, zegt ze met krakende stem.

De amnestiewet, een teleurstelling

Toen president Andrés Manuel López Obrador het decreet van de amnestiewet bekendmaakte, geloofden de verenigingen van mensenrechtenadvocaten dat er eindelijk gerechtigheid zou komen. Meer dan een jaar later is de wetgeving een dode letter gebleven. De wet, die door de president met veel tamtam als een genademaatregel is aangekondigd, zou het mogelijk maken inheemse mensen die zonder tolk zijn berecht uit de gevangenis vrij te laten, als het om een klein vergrijp gaat. Maar tot nu toe is geen van hen geslaagd vrij te komen.

De vijf mensenrechtenorganisaties die voor dit verslag zijn geraadpleegd, zijn het over één ding eens: de amnestie is een onnodig bureaucratisch spinnenweb gebleven. Volgens de wet moeten belanghebbenden hun zaak voorleggen aan een Commissie, die alleen een besluit kan nemen wanneer zij in zitting is. Volgens een onderzoek van de online krant Animal Político zijn de commissarissen in meer dan een jaar tijd drie keer bijeengekomen en hebben tot nu toe slechts vijf mensen amnestie gekregen sinds de wet van kracht is geworden (0,5% van de aanvragen).

Gerardo Martínez van het Centro Profesional Indígena de Asesoría, Defensa y Traducción houdt zijn woede niet in: “Het was redelijk veelbelovend. Wij zijn teleurgesteld, gefrustreerd en ontgoocheld.” Martínez wacht al meer dan een half jaar op de amnestiebeslissing voor acht van zijn cliënten, die allen inheems zijn. Maar niemand heeft de ontvangst van het verzoek bevestigd. José Luis Gutiérrez van Asílegal gaat nog verder: “Het is een gemiste kans geweest voor de staat om de mate van kwetsbaarheid te erkennen waarin ze de inheemse bevolking heeft ondergedompeld.

Teresa geeft haar moeder niet op. Maar elke dag verliest ze een beetje geloof in de goede afloop. Amnestie of geen amnestie, ze wil Felipa weer in de armen sluiten, die op haar zestigste niet in staat is een straf van een halve eeuw wegens moord uit te zitten. Haar stem aan de telefoon is een schreeuw in de wildernis die weerklinkt in veel andere gezinnen zoals het hare: “We vragen nergens om. Alles wat we willen, is eerlijke gerechtigheid.”

(bron: elpais.com)