Er is geen eerlijk antwoord.

Wat is ’s werelds oudste taal? Deze vraag klinkt eenvoudig, maar is niet zo vanzelfsprekend.

Wat bedoelen we precies wanneer we het over ‘de oudste taal’ hebben?

Spreken we dan over de oudste schriftelijke taal?

Of denk je eerder: “Welke taal werd het eerst door mensen gesproken?“

Een andere vraag die door ons hoofd schiet: Wat is de oudste taal die nu nog wordt gesproken?

Zoals je ziet, zitten er in de vraag “Wat is de oudste door mensen gesproken taal?” nog verborgen vragen.

Op enkele van die vragen kennen we het antwoord, maar we kunnen niet met zekerheid zeggen welke taal de oudste is. Grieks, Perzisch, Sanskriet, Tamil, Kantonees, Mandarijn, Hebreeuws?

Die zijn allemaal redelijk oud, maar geen daarvan kunnen we beschouwen als de oudst bekende taal of de oudste voortdurend gesproken taal.

Hoe beantwoorden we dan de vraag over de oudste taal aangezien talen uitsterven en mensen pas lang na het beginnen spreken schriftelijke taal ontwikkelden?

Voor we die vraag beantwoorden, kijken we even naar de schriftelijke talen waarvoor we over bewijzen beschikken.

Oudste geschreven taal: Soemerisch

Soemerisch was de taal van Sumer in het oude Mesopotamië. Het is een van de vroegst geschreven talen. Het Kish-tablet, gevonden in de oude Soemerische stad Kish, in het huidige Irak, is de oudste schriftelijke tekst die tot dusver is ontdekt.

Archaeologen dateren het tablet rond 3400–3100 vóór onze tijdrekening. Het is dus meer dan 5000 jaar oud.

Het oudste Soemerische schrijfsysteem was pictografisch. Dit was vóór de uitvinding van het spijkerschrift, wat werd gebruikt om de vele Mesopotamische talen te schrijven.

We noemen deze periode de ‘proto-geletterde’ periode, en geschiedkundigen beschouwen ze als de oorsprong van de menselijke geletterdheid.

Maar bewijst dit dat het Soemerische ’s werelds oudste taal is? Nee, maar het bewijst dat Soemerisch ’s werelds oudste geschreven taal is.

We mogen niet vergeten dat er heel wat schriftsystemen zijn die nog niet zijn ontcijferd. Sommige daarvan dateren uit het Neolithische tijdperk, zoals de Vinča-symbolen uit Centraal-Europa, de Jiahu-symbolen uit China en het Dispilio-tablet uit Griekenland.

Taalkundigen zijn van mening dat deze Neolithische tekens een proto-schriftsysteem vertegenwoordigen. Proto-schriftsystemen kunnen niet worden vergeleken met ontwikkelde schriftsystemen.

Werden zulke proto-schriftsystemen gebruikt voor de communicatie van verloren talen? We weten het niet.

Hoewel we niet zeker kunnen zijn, is de Soemerische taal een sterke kandidaat als een van de oudste geschreven talen.

Het Soemerisch is een geïsoleerde taal, wat betekent dat we ze niet in een grotere taalfamilie kunnen onderbrengen.

Van diverse taalgroepen, waaronder de Sino-Tibetaanse talen, Dravidische talen en Munda-talen, werd al gesuggereerd dat ze verwant zijn aan het Soemerisch, maar er is geen afdoend bewijs om deze beweringen te staven.

En hoe zit het met het Nederlands?

Onze taal hoort tot de Indo-Europese taalfamilie. Kan de voorvader van deze taalfamilie ons misschien naar de oudste taal leiden?

De Proto-Indo-Europese taal.

Er zijn heel wat talen in de Indo-Europese familie waarvan we vroeger dachten dat ze de oudste waren. Geschiedkundigen en academici waren ooit van mening dat Grieks en Perzisch de oudste talen waren.

Vervolgens, in de negentiende eeuw, merkten indologen als William Jones en Max Mueller op dat Sanskriet de ‘moeder van alle talen’ was omdat de taal heel wat werkwoordstammen deelde met Europese talen en ouder was dan deze.

Maar hebben talen als Grieks, Perzisch en Sanskriet een gemeenschappelijke voorvader? Jawel; de Proto-Indo-Europese taal was de echte moeder van alle Indo-Europese talen. We vermoeden dat de taal tussen 4500 en 2500 vóór onze tijdrekening werd gesproken.

Uit recenter onderzoek is gebleken dat de oudste tak in de Indo-Europese familie waarschijnlijk de Baltische talen zijn, waarvan vele al zijn uitgestorven. De uitzonderingen zijn Litouws en Lets.

Sanskriet heeft, net als Litouws, enkele oude kenmerken van de Proto-Indo-Europese taal behouden. Maar in tegenstelling tot Litouws, wordt deze taal uitsluitend voor godsdienstige gelegenheden gebruikt. In India en Nepal zijn er twee miljoen mensen die Sanskriet als moedertaal beschouwen.

Litouws en Sanskriet zijn de beste kandidaten voor de titel van oudste taal in de Indo-Europese taalfamilie. Ze lijken het meest op de oude Proto-Indo-Europese taal.

Proto-Indo-Europees is de stamtaal van een grote taalfamilie die in Europa en Azië wordt gesproken, maar is ze ’s werelds oudste taal?

Of ontbreekt er in onze zoektocht naar de oudste taal een vitale schakel?

De Homo Sapiens kwam oorspronkelijk uit Afrika, dus moeten we de oudste taal daar niet gaan zoeken?

Khoisan taalfamilie

De Hadza, een Afrikaanse groep jager-verzamelaars, zijn onlangs onderzocht op het vlak van gezondheid en voeding. Wetenschappers onderzoeken hun dieet om te weten te komen hoe de menselijke eetgewoonten zich hebben ontwikkeld.

Maar de Hadza interesseren ons ook omdat hun taal een van de oudste kan zijn die we kennen.

De Hadza-taal was een lid van de Khoisan taalfamilie, maar wordt nu als geïsoleerde taal beschouwt. Er zijn maar 1000 sprekers. Een onderscheidend kenmerk zijn de klikgeluiden die ze tijdens het spreken maken.

Khoisan talen staan net als Hazda bekend om hun klikgeluiden. Een voorbeeld daarvan is de taal Juǀʼhoan met 48 klikmedeklinkers. De Bantoe in Zuid-Afrika hebben ook klikmedeklinkers in hun taal en hebben die overgenomen van de Khoisan-sprekers.

Wegens het spraakpatroon opperden vele taalkundigen dat deze talen bij de eerste talen op aarde waren.

Maar betekent een archaïsche manier van spreken dat ze (de Khoisan- en Hadza-talen) de oudste zijn? Niet noodzakelijk. We kunnen niet bewijzen dat de eerste mensen klikgeluiden gebruikten.

Het argument dat klikgeluiden in Afrika bleven en dus de oudste zijn, is behoorlijk zwak. De Bantoe namen het over van de sprekers van Khoisan. Misschien namen de Khoisan het over van een oudere taal?

Bovendien hebben andere Afrikaanse talen in de regio geen klikgeluiden.

Klikgeluiden kunnen van de ene taalkundige groep naar de andere overgaan, maar daarom zijn ze nog niet de oudste.

Vóór het ontstaan van de Khoisan-talen zijn sprekers van oudere talen misschien uit Afrika weggetrokken.

We moeten ons dus stilaan afvragen of we ooit wel de oudste taal zullen vinden?

Een nutteloze zoektocht?

Is de zoektocht naar de oudste taal zinloos?

In het geval van Nederlands zou een huidige Nederlandstalige het bijzonder moeilijk hebben om te communiceren met een Nederlandstalige van enkele honderden jaren geleden.

Klassiek Sanskriet is danig verschillend van Vedisch Sanskriet, dat ten minste duizend jaar ouder is.

Huidige Perzische en Kantonese sprekers zouden het lastig hebben om te communiceren met hun voorvaderen mochten ze over een tijdmachine beschikken en teruggaan in de tijd. Talen evolueren en vele sterven uit.

Kunnen we het mysterie van de oudste taal dan nooit oplossen?

Misschien wel, misschien niet.

De vraag is of dat wel echt nodig is. Misschien niet. We kunnen beter onze energie aanwenden om oude talen te ontcijferen die tot dusver niet konden worden ontcijferd.

Een andere nuttige aanpak is de brontalen van de taalfamilie bepalen. Zo is de Proto-Indo-Europese taal bijvoorbeeld een mogelijke kandidaat-brontaal voor de Indo-Europese taalfamilie. Het is de moeite waard om meer over deze taal te leren en hoe ze de ontwikkeling van andere talen heeft beïnvloed.

Soemerisch is onze beste optie voor de oudste schriftelijke taal, maar dat kan veranderen als andere schrijfsystemen worden ontcijferd.

Onze nieuwsgierigheid zal ons doen blijven zoeken naar ’s werelds oudste taal, maar dat is mogelijk geen vruchtbare zoektocht.

Talen zorgden voor een nieuw tijdperk in de menselijke ontwikkeling, door het ontwikkelen van schrift. De vooruitgang in schrijven leidde tot het uitvinden van papier, wat de manier veranderde waarop we kennis verspreidden.

Referenties

1. The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, David. W. Anthony 2007.
2. What was the first ever language?, Science Focus door de BBC.
3. https://www.ucl.ac.uk/atlas/lithuanian, Litouwse talen.
4. Which language is the oldest? , Languages of the World.

Originele auteur: Prateek Dasgupta
Origineel artikel: link
Vertaald met toestemming van de oorspronkelijke auteur