Als ik je vraag in welk land ter wereld de meeste talen worden gesproken, dan is de kans behoorlijk groot dat je India antwoordt. Met 22 officiële talen en honderden officieuze talen die alle samen door 1,3 miljard mensen worden gesproken, is India inderdaad een van de taalkundig rijkste landen ter wereld.

Maar India is op dat vlak niet opgewassen tegen een land in de Stille Zuidzee met slechts 7,6 miljoen inwoners: Papoea-Nieuw-Guinea.

Er worden bijna 850 talen gesproken in dat land. Maar waarom heeft het land zo veel taken en hoe gaat de bevolking ermee om?

De oudste groep talen in Papoea-Nieuw-Guinea zijn de zogenaamde ‘Papoease’ talen, ingevoerd door de eerste mensen die er zich 40.000 jaar geleden vestigden. Hoewel ze allemaal onder de ‘Papoease’ paraplu zitten, hebben deze talen geen gemeenschappelijke voorvader. Integendeel, ze zijn verdeeld in tientallen niet-verwante taalfamilies (met ook enkele geïsoleerde talen, dat zijn talen zonder verwantschappen). Dit staat in contrast met de Austronesische talen van Papoea-Nieuw-Guinea, die er circa 3500 jaar geleden arriveerden, waarschijnlijk vanaf één enkele Taiwanese bron. De zaken werden nog ingewikkelder toen begin 19e eeuw Engelstalige en Duitstalige kolonisten arriveerden. Bij de onafhankelijkheid telde Papoea-Nieuw-Guinea drie officiële talen. De eerste is Engels. Tok Pisin, een creoolse taal, is de tweede; Hiri Motu, een vereenvoudigde versie van Motu, een Austronesische taal, is de derde. (Gebarentaal werd in 2015 toegevoegd.) Maar het gebrek aan erkenning door de overheid beperkte de diversiteit niet. De slordige 850 talen van het land worden elk door enkele tientallen tot 650.000 mensen gesproken.

Vele van deze talen overleefden deels dankzij de woeste topografie van Papoea-Nieuw-Guinea. Bergen, jungles en moerassen hielden dorpsbewoners geïsoleerd, zodat ze hun talen konden behouden. Een landelijke bevolking helpt ook: slechts 13% van de Papoea’s leven in steden. Sommige Papoea’s hebben nooit contact gehad met de buitenwereld. Hevige verdeeldheid tussen stammen – Papoea-Nieuw-Guinea is vaak het toneel van geweld tussen gemeenschappen – is ook een factor waarom mensen trots zijn op de eigen taal. Ook het verloop van de tijd speelt mee. Volgens taalkundige William Foley duurt het ongeveer duizend jaar eer een taal in twee splitst. De Papoease talen hadden met 40.000 jaar heel veel tijd om natuurlijk te ontwikkelen.

In het licht van deze ongelooflijke taalkundige diversiteit hebben de Papoea’s voor Tok Pisin gekozen, een creoolse taal die op het Engels gebaseerd is maar met Duits, Portugees en autochtone Papoease talen erin. Het begon als een mengtaal, ontwikkeld door handelaars in de 19e eeuw. In de afgelopen decennia werd ze de belangrijkste taal in Papoea-Nieuw-Guinea. Er is een krant in Tok Pisin en de taal is populair in de kerk. Tok Pisin wordt nu gesproken door 4 miljoen Papoea’s, een meerderheid van de bevolking. Het feit dat ze als een mengtaal begon, verklaart haar succes: door de eenvoudige woordenschat is ze gemakkelijk aan te leren. Door haar gemengde erfgoed is ze verbluffend expressief. Pikinini betekent ‘kind’ en komt uit het Portugees. Het Tok Pisin voor ‘stadsbewoner’ is susok man – ‘shoe sock man’ in het Engels.

Maar het succes van Tok Pisin kan ook een bedreiging vormen voor de taalkundige diversiteit van Papoea-Nieuw-Guinea: ze verdringt andere talen. Een tiental zijn al verdwenen. Doordat een moderne Papoease taal bloeit, riskeren oudere talen de weg te moeten ruimen.

Tok Pisin