De Sami vormen het enige nog overblijvende inheemse volk van Scandinavië en leven voornamelijk in het noorden van Noorwegen, Zweden en Finland. Ze worden bij ons ook weleens Lappen genoemd. Zo mag je ze ook noemen in Finland (waar ze zichzelf ook lappalainen noemen), maar niet in Noorwegen waar dat als vernederend wordt beschouwd. Daarom gebruik ik altijd de term sami.

Wegens hun aparte levensstijl en uiterlijk zijn de Sami maar ook de Finnen altijd wat speciaal benaderd. De pseudowetenschap hielp die houding een handje.

In 1790 onderzocht Duits antropoloog J.F. Blumenbach de schedels van Sami, Finnen en Mongolen en besloot dat Finnen mongoloïde waren en niet ‘blank’ zoals de Zweden of de Zweedssprekende bevolking in Finland. Dit leidde tot de wijdverspreide theorie dat de Finnen en Sami uit het oosten afkomstig waren, waarschijnlijk zelfs Mongolië.

In 1840 deed taalkundige M.A. Castren er een schepje bovenop. De Finse taal was samen met Ests en Hongaars verwant aan Siberische talen als Komi en Mari, maar ook aan het Mongools. Dit leidde tot de migratietheorie dat de Finnen oorspronkelijk uit Mongolië afkomstig waren en pas tweeduizend jaar geleden in Finland aankwamen.

Ook in de moderne tijd volgen pseudotheorieën elkaar op. In 2003 merkte Sloveens geneticus Andrej Marusic op dat het grote aantal Finse alcoholisten te wijten was aan het ADH22-genoom dat veel voorkomt bij oosterse volkeren maar nagenoeg niet voorkomt in Europa.

Al deze theorieën waren koren op de molen van racisten die de Finnen maar bovenal de Sami racistisch behandelden. Ze werden Mongools en inferieur genoemd. In Zweden werd de overheid vorig jaar door een rechtbank veroordeeld wegens dertig jaar racisme tegenover de Sami.
In de eerste helft van de twintigste eeuw werd met de Asian Exclusion Act een poging gedaan om Finnen te deporteren uit de VS omdat ze van Mongoolse origine zouden zijn.

Ook nu nog is de herkomst van Sami en Finnen een gevoelig onderwerp in Finland. Maar ze mogen gerust zijn. Ze komen niet uit Mongolië.

Fins en Sami zijn net als Hongaars en Ests onderdeel van de Fins-Oegrische taalgroep die samen met de Samojeedse talen de Oeralische taalfamilie vormt. Dat betekent dat Fins en Sami wel verwant zijn met Noord-Russische en Siberische talen zoals Mansi, Komi en Nenets, maar helemaal niet met Mongoolse talen.

Uit recent genetisch onderzoek blijkt duidelijk dat de Sami en de Finnen op en top Europees zijn maar wellicht lange tijd afgezonderd van de rest van de Europese bevolking heeft geleefd. Dat ze er wat anders uitzien heeft te maken met natuurlijke selectie, waarbij het lichaam zich aanpaste aan een omgeving met weinig ultraviolette straling.

Volgens onderzoek naar mitochondriaal DNA zouden de Finnen uit de Sami zijn voortgekomen en is het geen afzonderlijke bevolkingsgroep die er later plots bijkwam. Omdat de Finnen meer in contact kwamen met andere Europese volkeren, komen ze genetisch meer overeen met andere Europeanen.

De voorbije jaren zijn de puzzelstukjes dus mooi op hun plaats komen liggen. Eén mysterie blijft over. In Samiland maar ook in de rest van Scandinavië zijn duidelijke resten te vinden van een onbekende taal die ouder is dan het Oeralisch. Heel wat namen van rivieren en meren hebben geen bekende taalkundige oorsprong. Welke taal dat was en wie die taal sprak, blijft mogelijk voor altijd een mysterie. Maar net dat maakt taal zo boeiend, toch?