De Minoïsche taal die we als ‘Lineair A’ kennen, wordt mogelijk binnenkort ontcijferd met behulp van het internet, dat kan worden gebruikt om eerder verborgen verbanden met het beter verstaanbare Lineair B te onthullen. Lineair B ontwikkelde zich later in de oudheid.

Al tientallen jaren pijnigen taalkundigen hun hersenen over het raadsel dat Lineair A is. Ze probeerden het op een of andere manier te koppelen aan Lineair B, dat voor het eerst in de jaren 1950 was ontcijferd. Lineair B werd 50-150 jaar later dan Lineair A op het Griekse vasteland en Kreta gebruikt.

Als we de band tussen beide schriften begrijpen en de geheimen van Lineair A kunnen ontrafelen, dan krijgen wetenschappers een vollediger beeld van de Minoïsche beschaving tot wel 1800 vóór onze tijdrekening.

Lineair A, dat door de Minoërs in de bronstijd werd gebruikt, komt voor op ten minste 1400 gekende inscripties op kleitabletten. Toparcheologen en taalkundigen weten al vele jaren geen blijf met de taal.

Maar dankzij het baanbrekende werk van dr. Ester Salgarella, een junior onderzoeker in klassieke talen aan het St. John’s College in Cambridge, staan we mogelijk op het punt om de oudste taal van de Minoërs van tijdens hun bloeiperiode te begrijpen.

Haar onderzoek werd al “een buitengewoon staaltje detectivewerk” genoemd en kan voor taalkundigen de sleutel zijn om de geheimen van de Minoïsche taal te onthullen en meer te weten te komen over hun maatschappij en cultuur.

Dr. Salgarella vertelt dat verrassend genoeg het internet mogelijk de sleutel kan zijn die het verband tussen beide talen blootlegt.

Uitbarsting van Thera vernietigde de Minoïsche beschaving

De Minoërs waren een beschaving in de bronstijd op Kreta en andere eilanden in de Egeïsche Zee. Ze zijn genoemd naar de legendarische koning Minos. Hun beschaving was een van de eerste stedelijke samenlevingen van Europa.

Ze regeerden vanuit grote paleizen, het waren grote kunstenaars en maritieme handelaren, maar hun beschaving raakte in verval na een verwoestende vulkaanuitbarsting op het nabijgelegen eiland Thera (het huidige Santorini).

Via een multidisciplinaire aanpak waarbij bewijzen werden gebruikt uit taalkunde, inscripties, archeologie en paleografie (de wetenschap van het handschrift van oude talen), onderzocht dr. Salgarella beide schriften.

Om ze gemakkelijker te kunnen vergelijken, creëerde ze een online groep individuele tekens en inscripties die ze de “SigLA—The Signs of Linear A: A paleographic Database” noemde. Ze legt uit: “Op dit ogenblik is er heel wat verwarring rond Lineair A. We weten niet echt hoeveel tekens kerntekens zijn, en in het verleden zijn tekens gedeeltelijk fout ingedeeld.”

‘Een eerste steen’ om de geheimen van het Minoïsche Lineair te ontrafelen

“Met deze database proberen we de situatie op te lossen en wetenschappers een basis voor vooruitgang te geven. We hebben geen steen van Rosetta om de code van Lineair A te kraken en er is meer taalkundige analyse nodig, maar deze structurele analyse is een eerste steen”, zegt dr. Salgarella.

Door de ontdekking van de steen van Rosetta, die een tekst in zowel Oudegyptisch als Grieks bevat, konden taalkundigen in de negentiende eeuw eindelijk de Egyptische hiërogliefen ontcijferen.

De fonetische waarden van de meeste syllabogrammen (lettergrepen) van Lineair A waren al bekend van Lineair B, maar de taal die met Lineair A wordt weergegeven, bleef een mysterie.

Lineair A-schrift overgenomen in Lineair B

Rond 1600 vóór onze tijdrekening namen de Myceense Grieken het Lineair A over van de Minoërs. Lineair B is het Grieks-Myceense dialect, gebruikt in de administratie van niet alleen de Myceense paleizen van Kreta maar ook in Thebe, Mycene, Pylos en Tiryns op het Griekse vasteland.

Al eerder zijn er gelijkenissen gevonden tussen tekens in Lineair A en B, maar dr. Salgarella heeft nu aangetoond dat heel wat grafische varianten van tekens in het Minoïsche schrift zijn overgedragen naar Lineair B. “Dit gecombineerde paleografische en structurele onderzoek – met behulp van tekentypologie en associaties – deed me de huidige indeling van het schrift herbekijken en ik bedacht dat beide schriften eigenlijk twee zijden van dezelfde munt zijn”, zegt dr. Salgarella.

Ze voegde eraan toe dat “de meeste wetenschappers ervan uitgingen, dat omdat de twee talen verschillend zijn, de schriften dat ook moesten zijn, maar de relatie tussen beide is subtieler.”

Helemaal geen schrift gedurende 50 jaar na de val van de Minoïsche beschaving

Na de val van de Minoïsche beschaving is er een gat van 50 jaar zonder archeologisch bewijs van beide schriften op Kreta. Dr. Salgarella, die haar bevindingen neerschreef in haar nieuwe boek, Aegean Linear Script(s): Rethinking the Relationship between Linear A and Linear B, legt uit: “Er is voldoende bewijs dat Lineair B een afgeleide is van Lineair A, de vraag is dus hoe deze overdracht gebeurde.”

“Ik wilde ontdekken hoe we de gelijkaardigheden en, nog belangrijker, de verschillen kunnen verklaren en deze hiaten kunnen opvullen”, zegt dr. Salgarella.

Om woorden te vormen maken de schriften gebruik van lettergrepen, wat wil zeggen dat elk schriftelijk teken of symbool niet één enkel geluid maar een volledige lettergreep is. “Andere tekens zijn meer als Chinese ideogrammen of beeldwoorden”, zegt dr. Salgarella.

De patronen onderzoeken

Bij een structurele analyse wordt nagekeken hoe de tekens werken, de richting waarin ze worden gelezen en of ze lettergrepen, woorden of punctuatie weergeven. Samengestelde tekens vallen in de categorie die de onderzoeker ‘configurationele categorieën’ noemt.

“Ik zag dat er een soort patroon was in hoe ze samen konden worden geplaatst”, zegt Salgarella. Door die patronen te onderzoeken, kon ze beter begrijpen hoe ze de samengestelde tekens moest lezen en wijs raken uit enkele combinaties. De taalkundige hoopt dat haar bevindingen zullen leiden tot verder onderzoek door taalkundigen, paleografen en archeologen die allemaal samenwerken.

De Minoërs gebruikten Lineair A vooral, maar niet alleen, voor administratieve doeleinden. Kleine ‘labels’ van klei op Kreta hebben korte Minoïsche inscripties aan een zijde en afdrukken van vezels of touwen aan de andere zijde. Die suggereren dat de labels gebruikt werden om informatie op gevouwen of gerold vergankelijk materiaal te beveiligen, zoals papyrus.

Kleitabletten voor eeuwig ‘gebakken’ door natuurrampen

Natuurrampen leidden tot branden die alle schriften vernietigden, maar gelukkig ook de inscripties in de kleitabletten ‘bakten’. Volgens dr. Salgarella is het mogelijk dat er in de periodes tussen het einde van Lineair A en het verschijnen van Lineair B niet zo veel werd geschreven, maar volgens haar bevindingen overleefden delen van het eerste schrift wel degelijk en werden ze door de Grieken aangepast naar Lineair B.

“De twee schriften (niet de twee talen) kunnen worden gezien als de twee zijden van eenzelfde munt, en dat is de reden waarom ik de titel ‘Aegean Linear Script(s)’ voor mijn boek koos”, legt de taalkundige uit. “Het probleem hier is dat het schrift – zoals de letters een onderdeel zijn van ons alfabet – moet worden onderscheiden van het taalkundige niveau (de taal), hoewel beide niveaus uiteraard met elkaar verbonden zijn.”

“Wat we zien bij Lineair A, Lineair B en de twee verschillende neergeschreven talen (Minoïsch en Grieks), is dat het grafische systeem (schrift) werd verdergezet zonder grote wijziging (maar er zijn natuurlijk wel verschillen), maar dat de talen verschillen. Naast de overgang van Lineair A naar Lineair B was er ook een taalkundige overgang. Maar het grafische systeem ondervond daar geen grote wijziging van”, zegt ze.

Toen we haar vroegen of er precieze vertalingen van Lineair A zijn, aarzelde Salgarella even, maar legde ze uit waarom het vinden van vele overgangssymbolen ertoe kan leiden dat we de taal op een dag zullen begrijpen.

“Ik vrees dat er op dit moment geen precieze vertaling is van deze tekenreeksen (= woorden) op Lineair A-tabletten (evenals op andere documenttypes). Dit is vooral te wijten aan het feit dat we nog steeds niet de taalfamilie hebben bepaald waartoe de Minoïsche taal hoort (tenzij het om een ‘geïsoleerde’ taal gaat)”, antwoordt ze.

Er zijn echter twee redenen waarom we toch een algemeen beeld kunnen krijgen van de inhoud van enkele tabletten door vergelijking met Lineair B.

Logogrammen en plaatsnamen zijn belangrijke sleutels in de ontcijfering van Lineair A

“Sommige logogrammen (afbeeldingen voor goederen zoals ‘graan’, ‘vijgen’, ‘wijn’, ‘olijven’, ‘olie’) zijn identiek in Lineair A en Lineair B, wat betekent dat ze van het Lineair A-schrift (en administratieve systeem) werden overgenomen in het Lineair B-schrift (en administratieve systeem)”, vertelt de taalkundige.

“Dus als we de betekenis van zo’n logogram in Lineair B kennen, kunnen we aannemen dat die dezelfde is in Lineair A. Als we op een Lineair A-tablet het logogram voor ‘wijn’ kunnen zien, hebben we op zijn minst een algemeen beeld van de inhoud ervan: ‘wijn’ (het kan gaan om de levering van het product, een toewijzing of zelfs wijn gebruikt in ceremoniële of godsdienstige context)”, voegt Salgarella toe.

Daarnaast legt ze uit dat “De meeste woorden op Lineair A-tabletten verondersteld worden persoonsnamen en plaatsnamen te zijn. We hebben redelijk wat van die namen op Lineair A-tabletten die we ook vonden op Lineair B-tabletten. Zo hebben we zowel op LA als LB de plaatsnaam ‘pa-i-to’ (‘Phaistos’).”

“Voor persoonsnamen hebben we de volgende overeenkomsten: LA ‘di-de-ru’ stemt overeen met LB ‘di-de-ro’, LA ‘qa-qa-ru’ met LB ‘qa-qa-ro’, LA ‘ka-sa-ru’ met LB ‘ka-sa-ro’, LA ‘pa-ja-re’ met LB ‘pa-ja-ro’ om er maar enkele te noemen.”

Vele ‘kerntekens’ gemeenschappelijk in Lineair A en B

“Dus ook al kunnen we op dit moment Lineair A niet echt ‘vertalen’ (want dit vereist kennis van de onderliggende taal), we kunnen de teksten wel lezen als we aan de tekens van Lineair A met dezelfde vorm in Lineair B dezelfde fonetische waarden geven die we aan Lineair B hebben gegeven”, legt Salgarella uit.

“Dit proces verloopt niet zonder problemen en er wordt nog steeds gediscussieerd of dit wel legitiem is, maar als we aannemen dat de fonetische waarden van de door de beide schriften gedeelde tekens een soortgelijke of vergelijkbare geluidswaarde hebben, dan kunnen we Lineair A-inscripties toch in fonetische transcriptie lezen.”

Het onderzoek van Salgarella en de nieuwe databank hebben tot de identificatie van vele belangrijkste ‘kerntekens’ geleid. We vroegen de taalkundige hoeveel er daarvan zijn en wat hun betekenis is.

“Met ‘kerntekens’ bedoelen we die eenvoudige tekens (d.i. enkelvoudige grafische eenheden, geen tekencombinaties) die op alle Lineair A-inscripties voorkomen die we tot dusver hebben ontdekt op verschillende locaties op Kreta en de Egeïsche eilanden. Deze reeks ‘kerntekens’ hebben ook de meeste overeenkomsten met de tekens van Lineair B,” onthult Salgarella.

“De meeste van deze kerntekens komen zowel op Lineair A als B voor en krijgen daarom in het onderzoek het voorvoegsel ‘AB’ (bv. AB 01, AB 08 enz.).”

“Er zijn in totaal een 80-tal kerntekens”, zegt Salgarella. “Naast kerntekens vinden we in Lineair A ook ‘locatiespecifieke’ tekens, wat betekent dat ze alleen op Lineair A en op een specifieke locatie zijn gevonden. We merken dat deze locatiespecifieke tekens van Lineair A niet zijn overgenomen in Lineair B.”

Iedereen wetenschapper dankzij gratis online databank

“Dat is de reden waarom het productief is om een verschil te maken tussen beide soorten tekens (kern en locatiespecifiek) om de kenmerken van zowel Lineair A als de overdracht van Lineair A naar Lineair B grondig te onderzoeken.”

Salgarella verwijst ook naar het onderzoek van Professor John Younger die Lineair A-teksten heeft getranscribeerd, wat je hier kunt zien.

Andere teksten in Lineair A zijn hier te zien.

De SigLA-inscriptiedatabank is gemaakt in samenwerking met computerwetenschapper dr. Simon Castellan van de universiteit van Rennes in Frankrijk. Ze telt 300 standaardtekens en 400 inscripties die manueel werden gekopieerd. De databank is nog in ontwikkeling, maar je kunt al zoeken naar meer dan 3000 individuele tekens die op inscripties zijn gevonden.

“Een buitengewoon staaltje detectivewerk”

Salgarella legt uit dat “het verzamelen van Lineair A-inscripties in een databank van groot belang is om te kunnen antwoorden op ingewikkelde paleografische en taalkundige vragen over zowel het Lineair A-schrift als over de Minoïsche taal die er mee neergeschreven is, wat ons op zijn beurt de sociaal-historische context van de Minoïsche beschaving helpt te reconstrueren.”

Professor Tim Whitmarsh, professor Griekse cultuur aan St. John’s, heeft veel lof voor het werk van Salgarella en zegt dat “het ontcijferen van Lineair B een gigantische naoorlogse triomf was voor de klassieke talen, maar dat Lineair A onbegrijpelijk bleef.”

“Dr. Salgarella heeft aangetoond dat Lineair B nauw verwant is aan zijn geheimzinnige en voorheen onleesbare voorganger. Ze heeft ons een stap dichter gebracht bij het begrijpen ervan. Het is een buitengewoon staaltje detectivewerk”, looft Whitmarsh.

(bron: greekreporter.com)