Kunnen de Engelstaligen het zich door de wereldwijde verspreiding van het Engels veroorloven om alleen maar Engels te praten? Die vraag stelt zich ook The Economist, nochtans hét magazine van de Engelstalige economische elite. 

Als sinds 2010 wijst het magazine zijn lezers op de foute indruk dat het huidige succes van het Engels betekent dat er geen moeite meer moet worden gedaan om andere talen te leren.

Volgens The Economist is de huidige hegemonie van het Engels als ‘internationale taal’ op andere talen niet noodzakelijk duurzaam. Dat legt het uit in zijn editie van 22 mei 2021.

Engelstaligen verwaarlozen buitenlandse talen

In de Engelse en Amerikaanse universiteiten zijn er steeds minder studenten in de taalafdelingen. Dat is een langetermijnfenomeen dat kort werd onderbroken door de aanslagen van 11 september 2001, toen er plots een opflakkering was in de interesse voor het Arabisch.

Dit gedrag kunnen we uiteraard vooral verklaren door de steeds betere kennis van het Engels bij niet-Engelstaligen. In heel wat landen beheersen jongeren het Engels behoorlijk, met ook een goed accent, dat ze bijvoorbeeld op YouTube hebben gehoord en geleerd.

Waarom dus nog andere talen leren als iedereen Engels praat?

Wie perfect een andere taal beheerst, is in het algemeen tevreden over de geleverde inspanningen. Maar een meerderheid wordt ontmoedigd door de inspanningen die nodig zijn om een taal te leren.

Denk maar aan de Franstaligen in eigen land die ervan overtuigd zijn dat Engels leren veel voordeliger en beter is dan Nederlands leren.

Maar ze hebben ongelijk

The Economist benadrukt dat zelfs als het de Engelstaligen zelf onzinnig lijkt, we vreemde talen moeten blijven leren. Het magazine vermeldt daar diverse voordelen voor: “Het is duidelijk als je naar het buitenland gaat voor belangrijke zakelijke of culturele contacten. Maar het biedt ook intellectuele vooruitgang, met name in de eigen taal (hier Engels) waarvan je beter de grammatica begrijpt en waardoor je kunt nadenken over hoe je je uitdrukt. En je bent nauwkeuriger en rationeler in een vreemde taal omdat je nadenkt over de manier waarop je gaat spreken.”

Al sinds 2010 waarschuwt The Economist zijn lezers tegen het feit dat Engelstaligen bij internationale rekruteringen het doorgaans moeten afleggen tegen meertaligen.

Kijk maar naar de vele Vlamingen die in het buitenland belangrijke functies bekleden, niet alleen wegens hun capaciteiten maar ook dankzij hun grote talenkennis. Jammer genoeg lijkt onze jeugd steeds minder te beseffen hoe waardevol talenkennis is.

Over de kwetsbaarheid van tweede talen

In zijn artikel ‘English as she was spoke : The days of English as the world’s second language may (slowly) be ending‘ van 18 december 2010, herneemt The Economist de conclusies van het werk van Nicholas Ostler: The last lingua franca : English until the return of Babel, niet in het Nederlands beschikbaar.

* Lingua franca: voertaal, taal of dialect gebruikt als communicatiemiddel tussen mensen met verschillende moedertalen, vooral als het gaat om een derde taal die verschilt van de twee moedertalen (bv. Engels voor Vlamingen en Franstaligen)

De auteur merkt op dat het Engels vooral een tweede taal is, en dat de geschiedenis leert dat tweede talen overgeleverd zijn aan politieke evoluties.

Hij vermeldt oude ‘linguae francae’ die verdwenen zijn (zoals het Latijn) of nu alleen nog plaatselijk wordt gesproken (Perzisch, het Oudgrieks dat lange tijd door de Romeinse elite werd gesproken).

Daar kunnen we ook het Duits aan toevoegen, de voormalige tweede taal in Oost-Europa, Rusland en een deel van de Balkan.

En dat geldt uiteraard ook voor het Frans, tweede taal van een groot deel van de elite van het Midden-Oosten, in het Ottomaanse Rijk, in Centraal- en Oost-Europa, maar die deze plaats nu grotendeels aan het Engels moet laten. De Engelstaligen deelden immers kwistig beurzen uit voor Amerikaanse universiteiten… en krijgen op dat vlak tegenwoordig concurrentie uit Saoedi-Arabië, China en Rusland.

Op dit ogenblik zijn er slechts 330 miljoen mensen die het Engels als moedertaal hebben, al zijn er nog eens 800 miljoen tot 1 miljard die de taal meester zijn. In de Europese Unie zijn er op 250 miljoen inwoners slechts 5 miljoen mensen met Engels als moedertaal! En toch blijven onze Europese politici nagenoeg exclusief die taal gebruiken zonder te beseffen dat er maar een handvol inwoners met die taal zijn. Ook op het internet verliest het Engels terrein omdat mensen steeds meer informatie in hun eigen taal wensen te krijgen.

De terugkeer van Babel

Welk nieuw feit kan de mensheid ertoe leiden een andere tweede taal te kiezen? De auteur ziet er geen en het is twijfelachtig of Chinees ooit die rol zal spelen, mogelijk wel op regionaal vlak.

De auteur ziet dan wel geen politieke concurrent van het Engels, maar wel een technologische.

Ook al zal het nog lang duren eer het voor ernstige wederzijdse communicatie kan worden gebruikt, voor eenvoudige zaken is machinevertaling perfect bruikbaar, en is er daarom niet langer een tweede taal nodig.

Vandaar de titel van het boek: het Engels als laatste lingua franca, en daarna komt Babel. Een Babel zonder Bijbelse verwarring weliswaar, dankzij de nieuwe technologie.

Maar velen denken dat het Engels toch nog lang mondiaal aanwezig zal zijn.

Engels, tijdelijke lingua franca of allesoverheersende taal?

Velen zien in Engels niet alleen een tweede taal, maar ook de toekomstige hoofdtaal die op termijn de andere kan vervangen en zelfs wil vervangen door cultureel imperialisme, of die nu natuurlijk en spontaan of georganiseerd verloopt.

We merken op dat de door de auteur vermelde en nu verdwenen linguae francae allemaal stammen uit de tijd voordat iedereen naar school ging en het grote publiek de wereld rondreisde.

Ze waren ook beperkt tot specifieke milieus: cultuur, zoals het Oudgrieks bij de Romeinen; administratief, opnieuw het Oudgrieks in de hellenistische wereld, of ook het Perzisch.

Maar de wereld is dus behoorlijk veranderd: iedereen volgt les en is mobiel. Die mobiliteit is vooral een zegen voor tweede talen, in het algemeen het Engels, maar ook het Frans, Spaans en andere in hun respectieve gebieden.

Het onderwijs speelt dan weer een dubbelzinnige rol: enerzijds prent ze de nationale talen in, maar anderzijds geeft ze in heel wat landen, zoals ook het onze, een grote plaats aan het Engels. Voor de enen is dat vooruitgang, voor de anderen een bedreiging.

De uitdaging van de taal op school en aan de universiteit

De strijd tegen de invloed speelt zich in het onderwijs af, en in de eerste plaats in de universiteiten.

In West-Europa voert het Engels de hoofdtoon aan de universiteiten en hogescholen, niet door verraad van onze overheid, zoals vaak wordt gezegd, maar onder druk van de ouders die een internationale carrière voor hun kinderen willen.

Dat is echter geen excuus voor de passiviteit van de overheid. En men is ook hypocriet: minder Engels aan de universiteit in naam van onze identiteit… behalve voor onze kinderen!

Het is dus in het onderwijs, en vooral het hoger onderwijs, dat op dit ogenblik tegen meertaligheid wordt gestreden, en met name door de OEP (Europees Observatorium voor Meertaligheid).

Het Engels profiteert uiteraard van de internationale media, het prestige van het Amerikaanse hoger onderwijs dat ondersteund wordt door rijkelijk uitgedeelde beurzen, de noodzaak van een Amerikaans diploma in bepaalde gevallen en ook snobisme.

Vooral India, en niet China, heeft het Engels een handje geholpen, door het Engels als administratieve taal te kiezen om zo de geschillen tussen de verschillende talen in het land te beslechten.

Het gewicht van het Engels overstijgt dus dat van een traditionele lingua franca en het doel van de taal is steeds vaker de taalkundige overheersing van de wereld.

Sommigen zien daar een vooruitgang in, maar eigenlijk gaat het eerder om een intellectuele verarming.

Ondertussen verliezen bedrijven veel tijd en energie door de polarisatie omtrent het Engels, ook al denken ze het tegendeel.

Ik verkies nog altijd talen te leren of ze voor me te laten vertalen: leve de terugkeer naar Babel!

(oorspronkelijk geschreven door Yves Montenay)