Hoe spreek je de gemeentenaam Youghal uit? Of Dún Laoghaire? Een Ier zal je vertellen dat het doodeenvoudig is – ‘jauwl’ en ‘dén lierie.’

Toeristen in Ierland hebben het vaak moeilijk om te weten te komen hoe namen van gemeenten en dorpen moeten worden uitgesproken. Met zo’n ongewone combinatie van letters, is dat ook logisch.

Maar Ierland is toch in hoofdzaak een Engelstalig land? Waarom is het dan ook voor wie Engels spreekt zo moeilijk?

De verengelsing van plaatsnamen

Wel, de plaatsnamen werden vroeger anders gespeld. Voordat Ierland door de Engelsen werd gekoloniseerd, waren de namen van gemeenten in de Ierse taal, het Gaeilge. In deze taal zijn de plaatsnamen of logainmeacha, zoals ze worden genoemd, redelijk intuïtief gevormd. Youghal is bijvoorbeeld een verengelsing van het woord Eochaill, dat ‘taxusbossen’ betekent. Gesplitst staat ‘caill’ voor bossen en ‘eo’ voor taxus. Op deze manier zijn de namen al heel wat beter te begrijpen.

De geschiedenis van vele andere plaatsnamen is gelijkaardig verlopen.

Bally, Kill, Dún

Zowat 5000 plaatsen in Ierland beginnen met ‘bally’. Bally is rechtstreeks afgeleid van ‘baile’, het Iers voor gemeente. Kill, zoals in Killkenny, Kilkee, Kildare enz., komt van ‘cill’, wat gebruikt wordt om te verwijzen naar een plaats met een kerk.

Het woord ‘dún’ of afgeleiden daarvan komt ook vaak voor. ‘Dún’ betekent fort en plaatsen als Dún Laoighaire verwijzen eenvoudigweg naar het fort van O’Laoghaire. De meest noordelijke provincie, Donegal, komt van Dún na nGall, ofwel Fort van de vreemdelingen. Meer specifiek kan ‘gall’ verwijzen naar een Anglo-Normandiër, een Deen of zelfs iemand die in Noord-Ierland woont. Dit stamt uit de tijd van de aanplantingen van Ierland in de 16de en 17de eeuw toen de kolonisten uit Engeland vooral in het noorden van het land leefden.

De plaatsnamen vertellen een deel van hun geschiedenis. Zo wordt van Ballyduff in de provincie Kerry gezegd dat het zijn naam kreeg aan het begin van de 19de eeuw, nadat het door de Britten was platgebrand als vergelding toen de plaatselijke mannen het dorp ontvluchtten om niet in het leger te worden ingelijfd. De naam komt van Baile Dubh, of Zwarte Gemeente, toen de verbrande ruïnes van het dorp alles was wat overbleef toen ze terugkeerden. Ballyduff werd elders heropgebouwd, maar 100 jaar later werd het tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog opnieuw door de Britten in brand gestoken.

Wat gebeurde er met de namen?

De verengelsing nam verschillende eeuwen in beslag. Officieel kregen de gemeenten een nieuwe naam als onderdeel van de nieuwe topografische kaart van Ierland in 1830. De gebruikte methode was eenvoudig. De Ierse woorden in de plaatsnamen werden getranscribeerd in traditionele Engelse spelling.

Maar door de verengelsing hadden de plaatsnamen geen betekenis meer. Een Engelse spelling toepassen op woorden in een andere taal levert absurde resultaten op. Ze betekenden niets meer, in geen van beide talen. De Ierse uitspraak was verwarrend en het was onmogelijk ze zoals in het Engels uit te spreken. Door hun namen te verliezen, verloren deze plaatsen een deel van hun geschiedenis.

Yr Wyddfa of Snowdon?

Eerder dit jaar gebeurde iets soortgelijks in Wales. Wat velen onder ons als Snowdon kennen, wilden Welshe activisten terugbrengen naar de originele naam van de berg, Yr Wyddfa, wat tot heel wat controverse leidde.

In de voorbije decennia waren er ook in Ierland zulke bewegingen. Het theaterstuk ‘Translations’ uit 1980 ging over de gevolgen van de topografische kaart uit 1830. Initiatieven als Logainm registreren sinds 2008 de originele plaatsnamen in Ierland, wat nu een gezaghebbende databank is.

In het Iers wordt het woord voor ‘naam’ – ‘ainm’ op dezelfde manier uitgesproken als het woord voor ‘ziel’ – ‘anam’. Of het nu gaat om Yr Wyddfa of Baile Dubh, plaatsnamen vertellen een verhaal van nationaal bewustzijn. Ze mogen niet willekeurig worden gewijzigd.

(bron: Euronews)