Vier onderzoekers hebben in het Franse Nancy hun uitzonderlijke ontdekking getoond: het ontcijferen van een brief die Karel V in het midden van de 16de eeuw schreef naar zijn ambassadeur in Frankrijk. Die ontcijfering werpt een nieuw licht op de relaties tussen koning Frans I en de keizer aan het hoofd van het Heilig Roomse Rijk.

‘Onbegrijpelijke’ symbolen die na vijf eeuwen duidelijk worden… Om deze uitzonderlijke krachttoer te klaren, werkten cryptografen van het Lotharingse laboratorium zes maanden lang.

De brief, die eeuwenlang vergeten was, bevond zich in de verzameling van de bibliotheek Stanislas in Nancy. Cryptografe Cécile Pierrot hoort in 2019 tijdens een diner toevallig en voor het eerst over een “gecodeerde brief van Karel V” (1500-1558). De onderzoekster denkt dat het om een mythe gaat, maar toen er haar twee jaar later opnieuw over het document wordt gesproken, beslist ze om op onderzoek te gaan.

Eind 2021 krijgt ze de mysterieuze en onbegrijpelijke brief met de handtekening van de keizer en gericht aan zijn ambassadeur, Jean de Saint-Mauris, eindelijk voor het eerst te zien. Dan begint het ontcijferingswerk. Cécile Pierrot kijkt lang naar de brief, klasseert de 120 door Karel V gebruikte symbolen “in afzonderlijke families“. Ze benoemt deze en beslist te tellen hoe vaak ze voorkomen en welke combinaties herhaaldelijk terugkomen.

Duivelse code

Samen met twee andere onderzoekers van het laboratorium, Pierrick Gaudry en Paul Zimmermann, beslissen ze software te gebruiken “om het onderzoek sneller te laten verlopen“. Het gaat niet om kunstmatige intelligentie, wel om een mens die “de juiste vragen aan de computer stelt“, benadrukt de cryptografe. De ontcijfering verloopt “in kleine stapjes“, want de code die Karel V gebruikt, is des duivels. Naast het grote aantal symbolen zijn er “hele woorden die door één symbool werden voorgesteld“, en klinkers voorafgegaan door een medeklinker zijn gemarkeerd met diakritische tekens, een inspiratie die mogelijk uit het Arabisch kwam, legt Cécile Pierrot uit.

Een ander misleidend element is dat de keuze “waardeloze symbolen” gebruikt, die niets willen zeggen en dienen om een tegenstander te misleiden als die de brief wil ontcijferen. De aha-erlebnis kwam eind juni 2022, toen Cécile Pierrot erin slaagt een reeks woorden in de brief te isoleren. Hiertoe doen de drie cryptografen van Nancy een beroep op Camille Desenclos, specialist in cryptografie en in de relaties tussen Frankrijk en het Heilig Roomse Rijk in de 16de eeuw. De historica helpt hen bij het leggen van de puzzelstukjes, door de brief van een context te voorzien om de verwijzingen erin beter te begrijpen.

“Steen van Rosette” in Besançon

Ze krijgen ook hulp van een echte ‘steen van Rosette’: een brief van Jean de Saint-Mauris die in Besançon bewaard wordt, waarin de bestemmeling in de marge “een soort transcriptie” heeft geschreven die de brief aan de ambassadeur ontcijferde. Zodra ontcijferd “bevestigde de brief en sterk verslechterde situatie” in 1547 van de relaties tussen Frans I en de keizer van het Heilig Roomse Rijk, Karel V, die echter drie jaar eerder een vredesverdrag had ondertekend, vertelt Camille Desenclos.

Ondanks deze vrede wantrouwden de twee vorsten elkaar hevig en probeerden ze elkaar te verzwakken. Uit de ontcijfering kwam nog andere informatie naar boven: “Een gerucht over een moordcomplot tegen Karel V die in Frankrijk werd beraamd“, vertelt Camille Desenclos, een gerucht waar voordien “weinig over geweten was“. Het gerucht bleek “ongegrond” (Karel V werd niet vermoord), maar deze brief toon “de vrees” van de prestigieuze monarch tegenover “dit mogelijke complot“, benadrukt ze.

In zijn brief aan zijn ambassadeur vertelt de keizer ook over de stand van zaken in zijn keizerrijk en zijn “politieke en militaire strategie“: door een beroep te doen op een gecodeerde correspondentie, kon hij deze informatie zo verbergen voor zijn tegenstanders. De onderzoekers hoopten ook andere brieven in Europa te vinden van de keizer en zijn ambassadeur, “om een overzicht te hebben van de strategie van Karel V in Europa“. “Het is mogelijk dat we in de komende jaren nog veel ontdekkingen doen“, verheugt Camille Desenclos zich nu al.