Marie Wilcox, de laatste persoon die vloeiend Wukchumni sprak en twintig jaar lang werkte aan het eerste volledige woordenboek van de taal, is op 87-jarige leeftijd overleden.

Jarenlang was Marie Wilcox de hoeder van de taal Wukchumni, een van de vele inheemse talen die ooit in centraal Californië werden gesproken maar ondertussen zijn verdwenen of bijna zijn verdwenen. Ze was gedurende enige tijd de enige persoon die de taal vloeiend sprak.

Op het einde van de jaren 1990 begon ze de Wukchumni woorden die ze zich herinnerde op te schrijven op de achterkant van enveloppen en op stukken papier. Vervolgens begon ze de woorden op een oude computer in te voeren. Als snel werkte ze dag en nacht om woorden te verzamelen.

Na een 20 jaar werken en hameren op haar toetsenbord, voltooide Marie Wilcox haar woordenboek, het eerste volledige repertorium van Wukchumni.

“Het woordenboek was haar hele leven”, zegt Jennifer Malone, een van haar dochters, in een telefooninterview. “De taal stierf uit, maar zij bracht ze terug.”

In 2014, toen Wilcox haar woordenboek nog aan het voltooien was, maakte filmmaker Emmanuel Vaughan-Lee “Marie’s Dictionary”, een korte documentaire over haar verwezenlijking.

Toen haar grote familie een feest hield en de documentaire samen bekeek, begrepen ze voor het eerst wat ze al die jaren aan het doen was, zei Malone, die haar moeder samen met een handvol anderen hielp om het woordenboek te maken. Tot dan had ze haar werk niet ten volle geapprecieerd of haar band met de verloren taal en enkele van de culturele tradities niet ingezien.

Kort nadien begonnen heel wat familieleden Wukchumni te leren. En andere Amerikaanse stammen werden door haar verhaal geïnspireerd om hun eigen verdwijnende talen nieuw leven in te blazen.

Marie Wilcox stierf in een ziekenhuis in Visalia, Centraal Californië. Ze was aanwezig op een verjaardagsfeestje van haar vierjarige achterkleinkind toen ze getroffen werd door een hartaderbreuk.

Er worden vandaag naar schatting 7000 talen gesproken op onze planeet. De meeste daarvan zijn inheemse talen. Vele van die talen worden alleen gesproken, niet geschreven, en er bestaan geen woordenboeken van. Door gedwongen assimilatie, verhuizing en andere factoren met betrekking tot inheemse volkeren, zijn de meeste van deze talen met uitsterven bedreigd.

Toen een van haar oudere familieleden ongeveer acht jaar geleden stierf, werd Marie Wilcox de enige persoon die nog vlot Wukchumni kon spreken, een dialect van Tule-Kaweah, dat afkomstig was van het gebied nabij de rivieren Tule en Kaweah Rivers in Centraal Californië.

“Het is raar dat ik de laatste ben”, vertelde ze aan Vaughan-Lee, de filmmaker. “Binnenkort is ze helemaal verdwenen.”

Maar al lang voordat ze als enige vloeiende spreker overbleef, wilde Marie Wilcox al een blijvende herinnering aan Wukchumni maken. Haar grootmoeder, die haar als kind opvoedde, sprak de taal en Marie Wilcox begon haar woordenboek te schrijven als eerbetoon aan haar grootmoeder. Het woordenboek van Marie Wilcox was in 2019 klaar maar moet nog steeds worden gepubliceerd. Marie Wilcox nam de woorden ook op zodat we hun juiste uitspraak kennen.

Na het uitbrengen van de documentaire begonnen vier generaties van de familie van Marie Wilcox de taal te leren. Haar 4 jaar oude achterkleinkind, Oliver Treglown, werd vanaf zijn geboorte in de taal opgevoed. Maar ook in Visalia is er interesse. Daar onderwijst mevrouw Malone de taal in het Owens Valley Career Development Center.

“Door deze taal te leren, zijn de banden in de familie nauwer geworden”, zegt Malone. “Moeder inspireerde mensen om te willen leren.”

Marie Desma Wilcox werd op 24 november 1933 geboren op een ranch in Visalia, in de vallei van San Joaquin. Haar vader, Alex Wilcox, was een boerenknecht. Haar moeder, Beatrice Arancis, kreeg zeven kinderen, waarvan Marie de jongste was. Ze noemde zichzelf vaak ‘de laatste in de rij’.

Hieronder kun je de documentaire over Marie Wilcox bekijken: