In zijn 26 jaar als eerste en tot dusver enige president van Kazachstan slaagde Nursultan A. Nazarbayev erin een herrijzend Rusland op afstand te houden en tegelijkertijd zowel Moskou, Beijing als Washington te vriend te houden.

Maar het talent van de autoritaire leider om uiteenlopende belangen te verzoenen, lijkt hem te hebben verlaten bij een kwestie waarbij op het eerste gezicht geen rivaliteit of gewichtige staatszaken betrokken zijn: de rol van de nederige apostrof bij het neerschrijven van Kazakse woorden.

Op dit ogenblik wordt het Kazaks geschreven met een aangepaste versie van het Cyrillisch, een overblijfsel uit de Sovjet-heerschappij. Maar de heer Nazarbayev kondigde in mei 2017 aan dat het Russische alfabet zou gedumpt worden ten gunste van een nieuw schrift op basis van het Latijnse alfabet.

De overstap naar het Latijnse alfabet, die in 2025 voltooid moet zijn, wordt gezien als een te laat komend bewijs van de volledige onafhankelijkheid van Rusland.

Het land vervangt het Russisch dus door het Kazak en plaatst Engels op gelijke voet met het Russisch in het vreemdetalenonderwijs. Daarnaast worden talloze films en televisieseries in het Kazak geproduceerd die hulde brengen aan ’s lands cultuur en lang verdwenen nomadische tradities.

Maar die overstap leidt tot een netelig probleem: hoe schrijf je een taal die geen eigen alfabet heeft maar altijd externe schriften moet gebruiken?

Eerst even wat geschiedenis:

Het schrijven van Kazak, een Turkse taal die ontwikkeld werd door nomadische herders zonder eigen alfabet, is al lang een beladen kwestie. Eeuwenlang werd het geschreven in het Arabisch schrift, terwijl de Kazakken nauwelijks islamitisch zijn.

Begin vorige eeuw schakelde Kazachstan kort over naar het Latijnse alfabet. Ook de Communistische leiders van Rusland steunden dat schrift na de revolutie van 1917.

Later groeide bij de Kazakken, Oezbeken en andere Turkse volkeren in de Sovjetunie de vrees voor pan-Turkse gevoelens. Daarom besloot Moskou tussen 1938 en 1940 dat het Kazak en andere Turkse talen in een gewijzigd Cyrillisch alfabet zouden worden geschreven om de Russische cultuur te promoten. Om ervoor te zorgen dat de verschillende Turkse volkeren elkaars pennenvruchten niet zouden kunnen lezen en een gedeelde niet-Sovjet identiteit zouden ontwikkelen, werden bijna twintig versies van het Cyrillisch ontwikkeld.

Na de onafhankelijkheid van Kazachstan was Nazarbayev bezorgd over mogelijk verzet van de grote etnische Russische bevolking en sloeg hij de eisen van nationalisten voor een snelle herinvoering van het Latijnse alfabet af. Andere nieuwe onafhankelijke landen met soortgelijke Turkse talen, zoals Oezbekistan en Azerbeidzjan, stopten wel met het gebruik van Cyrillisch, maar het aandeel van hun Russische bevolking was dan ook veel kleiner.

In de afgelopen twee decennia sloeg de demografische balans over in het voordeel van de etnische Kazakken omdat heel wat etnische Russen het land verlieten. Hun aandeel zakte van 40 procent ten tijde van de onafhankelijkheid tot ongeveer 20 procent vandaag. Dat gaf de president de gelegenheid om het Cyrillisch af te schaffen.

De Russische Orthodoxe kerk en Russische nationalisten protesteerden tegen wat ze een uitverkoop aan het Westen en een aanval op de Russische cultuur noemden. Kazachstan beschikte zelfs over inlichtingenverslagen waarin stond dat het Russische parlement een verklaring aan het voorbereiden was die president Nazarbayev als groot staatsman bestempelde en er bij hem aandrong om het Cyrillisch te behouden als nalatenschap van een leider die erin slaagde de vrede tussen verschillende etnische groepen te bewaren.

In april 2017 werd de nationale commissie voor de modernisering van de samenleving opgericht. Daarin zetelden enkele taalkundigen die de taak toevertrouwd kregen om te onderzoeken hoe het Kazak zou moeten worden neergeschreven.

Omdat het Kazak heel wat klanken bevat die niet gemakkelijk in het Cyrillische of Latijnse alfabet kunnen worden weergegeven zonder extra markeringen, werd besloten om het Turks te volgen, dat het Latijnse alfabet gebruikt maar met cedilles, tildes, boogjes, punten en andere merktekens om de uitspraak te verduidelijken, of om alternatieve fonetische aanwijzingen uit te vinden.

In augustus stelden de taalkundigen dit voor, maar de president sloeg dit voorstel meteen af omdat de Turkse markeringen niet op een standaard toetsenbord staan.

Er werd een nieuw voorstel gelanceerd waarbij gebruik wordt gemaakt van twee letters die als één klank worden uitgesproken. Aanvankelijk was de omgeving van de president die aanpak meer genegen maar ze werd vervolgens in de ban geslagen toen Nazarbayev op 27 oktober een decreet uitvaardigde waarin het gebruik van apostroffen in plaats van Turkse markeringen werd bevolen.

In het gewijzigde alfabet van Nazarbayev verlengen of wijzigen apostroffen de klanken van bepaalde letters.

Zo wordt de letter ‘i’ met een apostrof ongeveer uitgesproken zoals de ‘i’ in kiwi, terwijl die zonder klinkt als de klinker in wig. De letter ‘s’ met een apostrof klinkt als ‘sj’ en c’ wordt uitgesproken als ‘tsj’. Volgens het nieuwe systeem zou het Engelse ‘cherry’ in het Kazak geschreven worden als s’i’i’e en uitgesproken worden als shi-ie-ji.

Er werd geschokt op gereageerd maar de president liet weten dat de apostroffen niet zouden worden weggelaten. De enige reden die de president tegen de Turkse markeringen aanhaalde, was dat er geen haakjes of overtollige punten mogen zijn die niet meteen in een computer kunnen worden ingevoerd. Hij klaagde ook dat het gebruik van als één klank uitgesproken twee letters mensen zou verwarren wanneer ze Engels lezen, omdat in die taal dezelfde combinatie van letters op compleet andere klanken zou slaan.

Maar andere zagen nog een andere reden: Nazarbayev wil vermijden dat de Russen zouden denken dat hij zich volledig van Rusland wil afwenden en een pan-Turkse eenheid nastreven, een oud schrikbeeld voor Russische ambtenaren.

Een andere reden kan ook de gevorderde leeftijd van de president zijn en de vraag hoe hij wil worden herinnerd als hij ooit aftreedt of sterft. De president denkt na over zijn erfenis en wil de geschiedenis ingaan als de man die een nieuw alfabet opstelde. Het enige probleem daarbij is dat de man geen filoloog is.

In een storm van spot en protesten op sociale media, produceerde de Kazakse filmregisseur Saken Zholdas een muziekvideo waarin de apostrofaanpak van de president belachelijk wordt gemaakt:

Andere aangehaalde problemen is dat Kazakse woorden veel moeilijker in zoekmachines zullen worden gevonden. En maak met al die apostroffen maar eens deftige hashtags!

Wordt ongetwijfeld nog vervolgd.