Caoz’ouz galo ? Het Gallo is een Romaanse taal die voornamelijk in het oosten van Bretagne wordt gesproken. Wie de streek bezoekt, herkent het Gallo aan de passé simple die eindigt op ‘-i’, aan de tweeklank ‘ao’ (un biao chapè) of aan de ‘ë’ (tu vâ manjë).

Net als de andere talen in Frankrijk wordt ook het Gallo steeds minder gesproken. Toch is er sinds de jaren 1970 opnieuw belangstelling in de taal en wordt ze steeds meer erkend door de lokale en regionale overheden. De taal is in diezelfde periode ook meer beschreven om te kunnen komen tot een harmonisatie. Gallo kent immers een heel rijke mondelinge overlevering en er bestaat weinig schriftelijk materiaal. Sinds het einde van de 20ste eeuw is hier beetje bij beetje verandering in gekomen: poëzie, vertaling van strips, nieuws, … Hier en daar wordt in Gallo onderwezen, van de kleuterschool tot de universiteit. Ook voor volwassenen groeit het aanbod. Op regionaal vlak zijn er meerdere verenigingen die zich wijden aan de opwaardering van het Gallo. Je kunt Gallo horen praten op speciale gelegenheden zoals het taal- en cultuurfestival Mil Goul in Rennes en in audiovisuele media.

Geschiedenis en geografie

Gallo wordt vooral in Haute-Bretagne gesproken, in de departementen Ille-et-Vilaine en Loire-Atlantique, maar ook in het oosten van Morbihan en Côtes-d’Armor. De oorsprong van het Gallo gaat terug op de romanisering van Armorica tussen de eerste en vijfde eeuw van onze tijdrekening. Het is een Romaanse taal die ingedeeld is bij de langues d’oïl, zoals het Picardisch (of het ‘chti’) en het Frans. Gallo vertoont ook van het Gallisch dat in Armorica werd gesproken. Het is beïnvloed door het Bretoens in het westen van de Gallozone, door het Frankisch van de Franken, het Oudnoors van de Vikings, de naburige langues d’oïl en het Frans.

Naam van de taal

De taal van de Haute-Bretagne wordt nog vaak ‘Patois’ genoemd, maar de term ‘Gallo’ wordt sinds de jaren 1970 steevast gebruikt. Dit woord komt voor het eerst in 1371 voor in een handvest van hertog Jan IV, dat een onderscheid maakte tussen twee grondgebieden: ‘Bretaigne gallou’ en ‘Bretaigne bretonnante’. Het is afkomstig van het Keltische ‘gall‘ en verwijst naar mensen die de Romaanse taal spreken of die geen Bretoens spreken.

Kenmerken

In vergelijking met het Frans beschikt het Gallo over heel wat eigenaardigheden. Bepaalde daarvan kun je gemakkelijk herkennen wanneer je met oudere mensen praat. Zo is er het algemene gebruik van de ‘-i’ in de passé simple van werkwoorden (tu manji, tu mangeas – vouz pensitt, vous pensâtes), of het gebruik van het vragend achtervoegsel ‘ti’ (Ton frérr vièn ti ? Komt je broer?). Op het vlak van uitspraak zien we de e met umlaut (eplletë, zich haasten). Deze klinker wordt uitgesproken als de aarzelende ‘eum’, met de mond halfopen en ontspannen tong en lippen. Je kunt het Gallo ook herkennen aan zijn diverse tweeklanken zoals [aw] (Julao, Julien) en [aj] (Seint Dolài, Saint-Dolay) die vaak als ‘aï‘ wordt genoteerd, maar ook voor zijn ‘vocale’ of ‘syllabische’ r (brton, bretoens – Batiss ‘Rnaod, Jean-Baptiste Renault), vaak als ‘er‘ geschreven. Dit laatste kenmerk vinden we ook terug in het Tsjechisch (Brno), het Magrebijns Arabisch (mdrsa, school) en nog andere talen van de wereld.

Levensvatbaarheid

Het Gallo was tot de jaren 1950 de belangrijkste taal van de bevolking van Haute-Bretagne. Sinds 2009 wordt het Gallo door Unesco als ‘ernstig bedreigde taal’ beschouwd. Zoals voor alle talen in Frankrijk, wordt het verdwijnen van het Gallo vooral verklaard door een ongunstig institutioneel beleid, met name op school. Het heeft ook te maken met de diverse veranderingen in de maatschappij: de opkomst van de audiovisuele media, de ontwikkeling van het schrift in het dagelijkse leven, de verstedelijking, de toenemende mobiliteit van de mensen, de evolutie van de beroepen, … Maar sinds de jaren 1970 zijn er diverse initiatieven om het tij te keren.

Officiële status

De officiële status van het Gallo is onzeker. De staat laat sinds de jaren 1970 toe dat er in de taal onderwezen wordt, maar stelt er weinig voor ter beschikking. In 1977 werd het Bretoens cultureel handvest ondertekend, waarin het Gallo als taal vermeld stond. In december 2004 erkende de regionale raad van Bretagne “officieel, naast de Franse taal, het in stand houden van het Bretoens en Gallo als taken van Bretagne”. Rond 2010 was maar 1 tot 2% van het regionale budget voor Bretoense talen bestemd voor het Gallo. Het budget van alle raden samen voor het Gallo blijft relatief laag. Maar sinds 2000 geven enkele gemeenten en gemeenschappen een plaats aan het Gallo in de signalisatie of de communicatie.

Taalkunde en opname in het taalsysteem

Het taalkundige werk rond het Gallo ging van start rond 1850 met de publicatie van talrijke lokale lexicons. Tegenwoordig beschikken leerlingen over naslagwerken. Zo werden tussen 1995 en 2012 drie tweetalige woordenboeken en twee grammaticaboeken gepubliceerd. Sinds 2006 zijn aan moedertaalsprekers van de taal vragenlijsten voorgelegd om de taalstudies te vergemakkelijken. En sinds het einde van de jaren 1970 is er flink gewerkt aan een uniforme spelling van het Gallo. In 2013 waren er twee grote spellingvormen: het ABCD en het Moga. De twee vormen groeien echter naar elkaar toe. Zo is er overeenstemming over bepaalde medeklinkerfenomenen die systematisch met een enkel grafeem worden geschreven, in tegenstelling tot het Frans. Dat is het geval voor de ‘z’-klanken (prinzon, gevangenis) en ‘j’-klanken (Jorjaod, Georgeault). De twee verhemelteklanken worden geschreven met ‘qh’ (qheuru, moedig) en ‘gh’ (ghimentier, journalist). De transcriptie van bepaalde klinkers die in het Frans onbekend zijn, is eveneens toegelaten en komt veel voor, zoals de e met umlaut (bllë, rogge) en de tweeklank ‘ao’ (caozant, aangenaam gesprek).

Literatuur

De literatuur in Gallo bestond lange tijd vooral uit verhalen. Dankzij amateurverenigingen is het Gallo ook springlevend in het theater. Sinds de jaren 1970 wordt ook poëzie in het Gallo geschreven. Daarnaast zijn er strips in de taal vertaald. En tegenwoordig wordt er ook gezongen in het Gallo en worden er zelfs sciencefiction- of levensverhalen in geschreven.

Onderwijs

Sinds de jaren 1970-1980 verschijnt het Gallo op het onderwijstoneel, van de kleuterklas tot de universiteit. Sinds 1998 kunnen studenten aan de universiteit van Rennes 2 in de licenties een cursus Gallo volgen. De taal kan ook in avondonderwijs of workshop worden geleerd. Het aanbod voor volwassenen neemt toe, zodat Gallo een ware heropleving kent in Haute-Bretagne en daarbuiten.

Media

Sinds begin de jaren 2000 is het Gallo ook aanwezig in de audiovisuele media. Plum FM zendt een tiental uur per week uit in het Gallo. France Bleu Armorique laat af en toe wat Gallo horen. Armor TV zendt geregeld in de taal uit. De audiovisuele wereld interesseert zich dan ook steeds meer voor het Gallo. Voor de sprekers van het Gallo is dat een ware uitdaging.

Verenigingen en evenementen

In de regio Haute-Bretagne zijn er drie verenigingen die zich voor het Gallo inzetten. De vereniging van leerkrachten Gallo verenigen vooral de leerkrachten uit de overheidssector van de Académie de Rennes. Bertègn Galèzz wil het Gallo promoten via maatregelen voor begeleiding en een centrum van documentatiebronnen. Het instituut Chubri wijdt zich aan de inventaris van het Gallo (via mondelinge enquêtes) en aan diens herwaardering. Jaarlijks neemt het Gallo een grote plaats in diverse evenementen in, zoals Mil Goul in de regio Rennes, het ‘Gallo en scène’ in Saint-Brieuc en Lamballe, maar ook ‘les Gallèseries‘ in Saint-Malo.

(bron: https://bcd.bzh/becedia/fr/le-gallo-la-langue-de-la-haute-bretagne)